19.2.1959 günü dönemin Başbakanı Adnan Menderes ve beraberindeki heyetle birlikte Kıbrıs Cumhuriyeti’nin kuruluş antlaşması için Londra’ya hareket etmişti. THY’nin TC-SEV numaralı Vickers Viscount tipi dört turbo motorlu, pervaneli uçağıyla Ankara Esenboğa havaalanından yolculuğa başlamışlardı. Uçakta 8 ekip, 16 heyet üyesi yolcu, toplam 24 kişi vardı.

                             TC-SEV Vickers Viscount uçağı yerde

Gidiş meydanı Londra Heatrow olup, Roma’ya yakıt ikmali için teknik iniş yapılmıştı. Heathrow’da yoğun sis olması nedeniyle uçak, kule tarafından o sırada nispeten daha iyi meteorolojik şartların bulunduğu Gatwick meydanına yönlendirilmişti.

Ne var ki burada da hızla kötüleşen hava koşulları nedeniyle birkaç kez yaklaşma sonucu uçak pas geçmişti. Son kez yapılan yaklaşmada uçak meydana 4.5Nm kala ormana çakılmıştı. İngiltere Havacılık Bakanlığı'nın yaptığı soruşturmaya göre yerde 250 metre sürüklenen uçağın iki kanadı kopmuş, daha sonra da birkaç kez yuvarlandıktan sonra ters durabilmişti.

Kazaya şahit olan üç İngiliz vatandaşından biri, karakola haber vermek için yola çıkmış, diğer ikisi kaza mahalline yönelmişlerdi. Uçak enkazına ulaştıklarında uçak gövdesini ikiye ayrılmış ve tersine durur şekilde bulan İngilizler koltuklarda baygın durumda yatan birkaç yolcuyu dışarıya çıkartmışlardı.

Adnan Menderes’in ayağı ters duran uçağın tabanına sıkışık kaldığından havada askıda pozisyonundan kurtarıp dışarı çıkmasına DP milletvekili Rıfat Kadızade yardım etmişti. Akabinde kaza mahalline gelen Bailey çiftinin hemşire olan eşi, Adnan Menderes’in bilincini açık tutmaya çalışmıştı. Hemşire Margareth’in “Siz kimsiniz, bu uçak hangi ülkeye ait?”  sorusuna Menderes “Türkiye Başbakanıyım, uçaktakiler de benimle birlikte Londra’daki Kıbrıs görüşmelerine gelen Türk heyetidir” cevabını İngilizce vermişti.

                                                 TC-SEV uçağın enkazı

Ardından hemşire arabasıyla, Adnan Menderes ve iki kazazedeyi evine götürüp gözetim altında tutmuştu. Bir süre evde kalan Menderes, daha sonra ambulansla London Clinic hastanesine kaldırılmıştı. Geriye kalan yaralılar ise farklı hastanelere sevk edilmişlerdi.

Kazada 14 kişi ölürken 6 yaralı ve 4 kişi (farklı kaynaklarda yaralı sayısıyla ilgili değişik rakamlar vardır) hafif sıyrıklarla kurtulmuştu. Kazadan kurtulanların hepsi uçağın arka bölümünde oturdukları sonradan anlaşılmıştı.

                                          Uçak ve enkazdan çıkışın resmi

Adnan Menderes’in hastaneden verdiği talimatla Yunanistan ve İngiltere heyetleriyle Kıbrıs görüşmeleri planlandığı tarihte başlamıştı. Çerçevesi önceden kesinleşen Londra Antlaşmasını, London Clinic’te gözetim altındayken imzalamıştı. Bu yüzden İngiltere basınında bu haber “Başucu Antlaşması” olarak adlandırılmıştı. Antlaşmada diğer heyetlerin başında İngiltere Başbakanı Harold Macmillian, Yunanistan Başbakanı Konstantinos Karamanlis bulunuyordu.

İngiltere Kraliçesi II. Elizabeth Menderes’e taziye mesajı yollarken, Kıbrıs Rum lideri Başpiskopos Makarios’ta geçmiş olsun dileklerini iletmişti. Yunanistan Başbakanı ise Adnan Menderes’i hastanede ziyaret etmişti.

Kazadan üç gün sonra, Adnan Menderes'in, BBC aracılığıyla Türkiye’ye hitap ettiği bir demeci yayınlanmıştı. Daha sonra bu konuşması “Türk Milletine Mesaj” adıyla Türkiye’de plak olarak doldurulup halka ücretsiz dağıtılmıştı.

25.2.1959 günü taburcu olan Adnan Menderes, İstanbul’a uçakla vardığında çok büyük izdihamla karşılanmıştı. Taksim’deki oteline kalabalıklar nedeniyle ancak dört saatte varabilmişti...

Daha sonraki günde Ankara’ya trenle ulaşan Adnan Menderes’i garda Cumhurbaşkanı Celal Bayar, ana muhalefet partisi lideri İsmet İnönü ile hükümet ve devletin ileri gelenlerinin yanısıra halktan büyük kalabalıklar coşkuyla karşılamıştı.

                               Kaza haberini veren bir İngiliz gazetesinin küpürü

22.2.1959’da ölenlerin cesetleri Türkiye’ye geldikten sonra törenle gömülmüşlerdi. Daha sonra kazazedelere yardım eden Margareth ve Tom Bailey çifti ile bahçıvan Peter Weller Türkiye’ye davet edilmiş, Başbakanın özel konukları olarak ağırlanmışlardı.

Menderes’in yakın çevresi, kazadan sonra psikolojik yapısında olumsuz değişikliklere şahit olduklarını dost meclislerinde konuşur olmuşlardı. Öte yandan partili fanatiklerce Menderes’in kazadan kurtuluşunu büyük mucize olarak kabul etmişlerdi.

B/ SONUÇLAR:

*İngiliz ve Türk havacılık heyetlerinin incelemeleri sonucu 5 Temmuz 1960’da kaza raporu kesinleşerek yayınlanmıştı. İngiltere Ulaştırma ve Sivil Havacılık Bakanlığının inceleme raporlarında görüşün limit dışı olduğu ve kazanın pilot hatasıyla gerçekleştiği net olarak belirtilmişti. Ayrıca kaptan pilotun pist-yer görüşünü sağlamak için erkenden limit irtifanın altına alçaldığı da eklenmişti.

*Nitekim kazadan yaklaşık bir saat sonra Yunan heyetini getiren uçak Gatwick’e normal inişini yapmış, pilotu da görüşün 1Nm civarında olduğunu rapor etmişti.

*Kazayla ilgili sabotaj iddiaları hep gündemde kalmıştı. Ayrıca uçak hareketinden önce rutin kontrollarının yanısıra çok ayrıntılı teknik bakımdan geçmiş, üstelik bir de test uçuşu yapmıştı. Ne var ki 2000’li yıllarda rating peşinde koşan birtakım yazılı ve görsel medyada konu tekrar sabotaj, komplo ve felaket teorileriyle ısıtılıp gündeme sürülmüştü. Medyanın rating’den pay kapma hırsı daha sonraki uçak-helikopter kazalarında katlanarak sürmeye devam ederken gerçekler hep arka plana itilmişti...

*Kazaya kadar çok gergin olan iktidar-muhalefet ilişkileri bir süreliğine yumuşamıştı. Ne var ki 27 Mayıs 1960’ta Adnan Menderes ve hükümeti askeri darbeyle devrilmiş, 17 Eylül 1961’de Yassıada Mahkemesinin kararıyla da idam edilmişti.

*Kaza nedeniyle Kıbrıs’ın antlaşmayla oluşan yeni durumu, Meclis ve basında yeterince irdelenememiş, adeta oldu bittiye gelmişti.

*Londra’nın güneybatısındaki Brookwood mezarlığında II. Dünya Savaşında İngiltere’de uçuş eğitiminde şehit düşen Türk pilotlarının mezarlarının yanına, kazada yaşamını yitirenlerin isimlerinin yazılı olduğu bir anıt da bulunmaktadır.

Başvurulan Kaynaklar:

*www.ataturkansiklopedisi.gov.tr

*www.dergipark.org.tr

*www.aa.com.tr

*www.tarihduragi.com

*www.bbc.com

*www.wikipedia.org

*Hürriyet Gazetesi

*Milliyet Gazetesi

*Sabah Gazetesi

*Takvim Gazetesi