12 Şubat 2009 günü Buffalo - New York’ta meydana gelen Colgan Air kazası sonrası FAA; uçakla seyahat eden kamuoyuna karşı olan kendi sorumluluğunu bir kez daha hatırlatarak uçuş emniyetinin daha iyi sağlanabilmesi amacıyla “uçuş ekiplerinde aşırı yorgunluk” gerçeğini acilen halledilmesi gerekenler listesinde en başa almış ve havayolu pilotlarının kokpite girmeden evvel yeteri kadar dinlenmiş olmalarını sağlayacak yeni bir FTL (Uçuş ve Görev Süresi Sınırlamaları ile Dinlenme Gereklilikleri Talimatı) hazırlanması için gerekli çalışmaları başlatmıştır.

FAA’nin uçuş ekiplerini daha etkili dinlendirme amacı ve ışığında  hazırladığı yeni FTL taslağı sektörün görüş ve önerilerine sunulmuş ve 21 Aralık 2011 tarihinde son hali ile yayımlandıktan iki yıl sonra yürürlüğe girmiştir.

ABD’deki havacılık sektörüne ilk 10 yıl içinde net 297 milyon dolara mal olacak bu yeni FTL’in sektöre fayda ve getirisi ise bu yeni FTL ile önlenebilecek kazalar bazında 250 ila 470 milyon dolar arasında hesaplanmıştır.

FAA, ABD’de uçuş emniyeti adına atılan adımlarda öncülük ederken Avrupa Parlamentosu da yürürlükte olan FTL’lerde uçuş ekiplerinin aşırı yorgunluğunu önleyici değişiklik ve iyileştirmeleri yapılmasını ve Avrupa genelinde tek bir FTL (EASA –FTL) kullanması gerekliliğini kabul eder.  Avrupa Havacılık Emniyet Ajansı (EASA) ve Avrupa Komisyonu da FAA gibi, uçuş ekiplerinde “aşırı yorgunluğu” önleyici tedbirleri içeren yeni bir FTL hazırlama aşamasına girer. Avrupa Komisyonu ve EASA tarafından hazırlanan operasyonel ve uçuş ekiplerinde aşırı yorgunluğu önleyecek bilimsel esasları da dikkate alan EASA – FTL taslağı sektörün görüş ve önerilerine açıldıktan sonra en son hali 29 Ocak 2014 tarihinde kabul edilmiş ve 31 Ocak 2014 tarihinde yayımlanmıştır. Bu tarihten itibaren havacılık işletmelerine iki yıllık hazırlık ve uyum süreci verilmiş 18 Şubat 2016 tarihinden itibaren Avrupa’daki tüm havayolu taşıyıcılarına yeni EASA FTL’e geçme mecburiyeti getirilmiştir. Birçok Avrupa havacılık işletmesi bu geçişi Aralık 2015’te kış uçuş programı başlangıcında gerçekleştirmiştir.

Avrupa pilot sendikaları EASA FTL’in aşırı yorgunluğu önleyecek bilimsel esaslardan ve operasyonel gerçeklerden uzak ve suistimale açık olduğunu iddia etmektedir. Özellikle İngilizler’in CAP-371 olarak isimlendirdikleri, suistimale imkan vermeyen ve ekiplerin gerçek anlamda dinlenmiş olarak uçmalarını sağlayan kendi FTL’lerinden EASA FTL’ine geçişleri İngiltere havacılığı ve dolayısıyla uçuş emniyeti için bir kayıp olarak kabul edilmektedir.

SHT – 6A

ABD ve Avrupa uçuş ekiplerinin aşırı yorgunluğunu önleyecek ve uçuş emniyetini artıracak yeni bir FTL için çalışmalar yaparken ülkemizde Uçucu Ekip Uçuş Görev ve Dinlenme Süreleri ile Uygulama Esasları Talimatı SHT – 6A’nın 6’ıncı revizyonu 01 Şubat 2004 tarihinde yürürlüğe girmiş ancak uçuş ekiplerinde kümülatif yorgunluğu önleyebilecek iyileştirici tedbirlerden çok uzak kalmıştır. (Talimat için tıklayınız)

Bir çok hava meydanımızın 24 saat açık olduğu ve havacılık işletmelerimizin günün 24 saatinde operasyon yaptıkları gerçeği ışığında, FAA ve EASA FTL’lerini yakından inceleyip SHT-6A ile karşılaştırdığımızda, SHT-6A’da ekiplerin yorgunluklarını iyileştirecek ve kümülatif yorgunluğu önleyecek düzenlemelerin bir an önce yapılması gerektiği ortaya çıkmıştır.

THY gibi kurumsallaşmış havacılık işletmeleri (Avrupa’da olduğu gibi) yürürlükte olan mevcut FTL’i baz alarak toplu sözleşme görüşmelerinde ekiplere daha fazla boş gün ve daha iyi dinlenme imkanları sağlamıştır. SHT FTL (genelde toplu iş sözleşmeleri ile kazanılan) boş gün ve arttırılmış istirahat süresini aşırı yorgunluğun önlenmesi ve uçuş emniyetinin arttırılması amacıyla sektör genelinde tüm uçuş ekiplerine sağlamaktadır.

Günümüzde iyi bir FTL söz konusu işletmeye getireceği ekonomik maliyeti ile ölçülür. Bir FTL’de sunulan fazladan boş bir günün veya artırılmış istirahat süresinin havacılık işletmesine ekip bazında bir maliyeti vardır.

Havacılık işletmelerinin bir yandan operasyonel denge, süreklilik ve kârlılık sağlarken diğer yandan da ekiplerini daha iyi dinlendirerek uçuş emniyetini arttırmaları gerekmektedir. Dolayısı ile FTL’lerin çok iyi bir şekilde dengelenerek  operasyonel problemler oluşturmadan uçuş emniyetini koruması, finansal problemler oluşturmadan da kârlılık ve operasyonel süreklilik sağlaması gerekmektedir. Gerek ABD’de gerekse de Avrupa’da yeni hazırlanmış FTL’lere geçiş hemen gerçekleşememiş, havacılık işletmelerine hazırlıklarını tamlamak amacıyla 2 yıllık bir geçiş süresi verilmiştir.

Türkiye’nin Avrupa Topluluğu ve dolayısı ile de EASA üyesi olmadığı halde; SHGM’nin ülkemizde uçuş emniyetini en üst dereceye getirme çalışmaları içerisinde atmış olduğu adımlar takdire şayandır.  Nitekim bu çalışmalar ışığında SHGM; 18. Ocak 2013 tarihinde havacılık sektörüne aşağıdaki önemli mesajı vermiştir:

“...Avrupa Havacılık Emniyet Ajansı (EASA) ile Genel Müdürlüğümüz arasında yapılan protokol kapsamında, EASA tarafından yayımlanan regülasyonlara tam uyumluluk hususunda mutabık kalınmıştır…” SHGM; bu mutabakat ve EASA FTL doğrultusunda yeni bir SHT – FTL hazırlama aşamasına girmiş ve hazırlanan ulusal mevzuatın taslak hali ve taslağa ilişkin görüşlerin değerlendirilmesi amacıyla havacılık işletmelerinin de katıldığı bir toplantı yapılmıştır.

SHGM 13 Ekim 2005 tarihinde; Türk sivil havacılığında uçuş ekiplerinin kümülatif yorgunluklarını önleyecek ve dolayısıyla uçuş emniyetini arttıracak önemli maddeleri ihtiva eden SHT – FTL’i bu mesajla birlikte yayınlar:

Uçuş ve Görev Süresi Sınırlamaları ile Dinlenme Gereklilikleri Talimatı (SHT – FTL), Avrupa Komisyonu’nun 83/2014 sayılı regülasyonu kapsamında düzenlenerek yayımlanmıştır. 
Havayolu işletmelerinin ilgili yönetici personelinin, geçerli lisans ve/veya sertifika sahibi olan ekip üyelerinin uymak zorunda oldukları usul ve esasları içeren SHT-FTL, 1 Ocak 2017 tarihinden itibaren kademeli olarak yürürlüğe girecektir. Bu tarihe kadar SHT-6A.50 (Rev. 06) Talimatı yürürlükte kalacak olup, havayolu işletmelerinin SHT-FTL gereklilikleri kapsamında gerekli revizyonları yapacağı el kitaplarını en son 30 Haziran 2016 tarihine kadar onay için Genel Müdürlüğümüze göndermesi gerekmektedir. Ayrıca havayolu işletmeleri tarafından kullanılmakta olan mevcut ekip planlama sistemlerinin de, SHT-FTL Talimat gerekliliklerini kapsayacak şekilde 1 Ocak 2017 tarihine kadar uygun hale getirilmesi gerekmektedir. (Talimat için tıklayınız)

SHT – FTL neler getiriyor?

SHT – FTL’e yakından baktığımız zaman; Yerel Gece, Yerel Gün, Ağır uçuş programı, Aşırı yorgunluk, Biyolojik uyku saat düzeni (Window of Circadian Low (WOCL)), Gece görevi, Saat dilimi farklılıkları (Jet Lag), İntibak edilmiş (acclimatised) ekip, Konumlandırma, Referans zaman, Uçuş sırasında Sınıf 1-2-3 dinlenme olanakları gibi FTL’de daha önce hiç kullanılmamış tanımlar yer almaktadır.

• SHT-FTL’in hemen hemen tamamında uçuş ekiplerinin daha iyi dinlendirilmesi ve aşırı yorgunluğun önlenmesi olgusuna dayalı maddeler ve tanımlar yer almaktadır.

SHT – FTL kapsamında havayolu işletmelerinin 1 Temmuz 2017 tarihine kadar "Aşırı Yorgunluk Risk Yönetimi (FRM)" düzenlemelerini yapmaları gerekirken SHT-FTL’e geçiş süresi 1 Temmuz 2019 tarihinde tamamlanacaktır.

SHT-FTL içersinde yer alan Yorgunluk Risk Yönetimi (FRM) Türkiye havacılığı için yeni bir kavramdır. Bu nedenle SHGM uçuş ekiplerinin uçuş ve görev süresi sınırlamaları ve dinlenme gereklilikleri talimatı kapsamında, 17-18 Ağustos 2016 tarihlerinde Aşırı Yorgunluk Risk Yönetimi (FRM) ile ilgili bir çalıştay düzenlemiştir. (detaylar için tıklayınız)

Geçiş süreci içersinde 1 Temmuz 2017 tarihinden itibaren İşletici; SHT-FTL kapsamında ekip üyelerine, ekip görev listelerinin hazırlanmasından ve muhafaza edilmesinden sorumlu olan personele ve ilgili yönetim personeline, aşırı yorgunluk yönetimine ilişkin başlangıç eğitimi ve yenileme eğitimi verecektir. (ORO.FTL.250) 


Yine bu nedenle SHGM 27-28 Ocak 2016 tarihlerinde Ankara'da 

Havayollarının ekip planlama yöneticileri ve personeline SHT- FTL eğitimi düzenlemiştir. (bu eğitimin detayları için tıklayınız)

SHT –FTL’de en önemli değişiklikler arasında Yerel Gece ve Boş gün tanımlamaları dikkati çekmektedir.

Yerel gece: Yerel saatle 22.00 ila 08.00 arasına tekabül eden 8 saatlik süreyi,

Boş gün: Önceden tebliğ edilen, bir günden ve iki yerel geceden oluşan, tüm görevlerden ve nöbet görevinden muaf olunan süredir. Dinlenme süresi, boş gün kapsamına dâhil edilebilir. 


SHT-6A bir boş günü GMT bazında 24 saat olarak tanımlarken SHT-FTL; bir boş günü evde geçirilecek 2 yerel gece olarak tanımlamaktadır. Daha önce dinlenme süresini 24 saatlik bir boş gün içinde kullanmak zorunda kalan uçuş ekipleri bu yeni tanımlama ile daha iyi dinlenme imkanı bulacaklardır.

Buna ek olarak 1 ay içersinde ekiplere verilen asgari 7 Boş Gün, SHT-FTL’deki (1 Boş Gün = 2 Yerel Gece) tanımı ile 10,5 gün veya fazlasına denk gelmektedir.

Yerel gecenin yerel saatle 22.00 ila 08.00 arasına tekabül eden 8 saatlik bir süre olduğunu düşündüğümüzde uçuş görevini gece saat 22.00 sonrası bitiren bir uçuş ekibinin yerel gecesinin ve dolayısı ile bir boş gününün aynı günün akşamında saat 22.00’de başlayacağını ve iki yerel gece sonra sabah 08.00’de biteceğini görebiliriz. SHT –FTL deki yerel gece kavramı günün 24 saatinde operasyon yapan uçuş ekiplerimiz için kümülatif yorgunluğu önlemeye yönelik en önemli adımlardan biridir.

SHT-FTL’de bir diğer önemli değişiklik de aşırı ve kümülatif yorgunluğu önlemek amacıyla aylık ve yıllık uçuş ve uçuş görev sürelerinin birbirini izleyen (ardışık) olarak tanımlanmasıdır. Bu bağlamda;

• Birbirini izleyen herhangi 28 gün içerisinde 100 saatlik uçuş süresi; 

• Herhangi bir takvim yılı içerisinde 900 saatlik uçuş süresi; (Bu limit 1 Ocak 2019 tarihinden itibaren yürürlüğe girecektir.) 

• Birbirini izleyen herhangi 12 takvim ayı içerisinde 1000 saatlik uçuş süresi limitleri uçuş ekiplerinin dinlenmelerine çok yardımcı olacaktır.

• SHT-FTL’de Havaalanı ve Havaalanı harici nöbetleri ve sürelerini düzenleyen maddeler geçiş sürecinde 1 Ocak 2018 tarihinden itibaren yürürlüğe girecektir. Nöbet ile ilgili maddeler içersinde ‘uyanık olma süresi’ olgusuna da yer verilmiştir:

‘İşleticinin nöbet prosedürleri, nöbetin ve Uçuş Görev Süresinin (UGS) birleşiminin 18 saatin üzerinde uyanık süreye yol açmaması sağlanacak şekilde tasarlanır.’
(bu madde  1 Ocak 2018 tarihinden itibaren yürürlüğe girecektir) 
(CS.FTL.1.225)

SHT-FTL’de UGS’nin sorumlu kaptan pilot kararı ile (SKPK) hangi şart ve durumlarda uzatılabileceği aşırı yorgunluk risk yönetimi ruhunda ve çok daha detaylı bir şekilde ele alınmıştır.

Uçuş Görev Süresinin, ORO.FTL.205(d)(5) hükümleri kapsamında uçuş sırasında dinlenme olmadan uzatılması Tablo – 5’te belirtilen değerler ile sınırlıdır.

Bu tabloya yakından baktığımızda:

• SHT-FTL’de Azami Uçuş görev süresi (UGS) ve bu sürenin ek dinlenme verilmeden uzatılması UGS’nin başlama saatine bağlı bir şekilde daha detaylı olarak ele alınmıştır.

Örneğin 17.00 - 04.59 saatleri arasında başlayan bir UGS, 1-2 sektör için 11.30 saat iken, talimatın geçiş süresi 01 Temmuz 2019 tarihinde tamamlandığında 11.00 saate inecektir.

19.00 – 06.14 saatleri arasında başlayan uçuş görevlerinde uzatmaya izin verilmez iken, genelde 14, 29 ve 44 dakika olarak tanımlanmış zaman dilimlerinde en fazla 1 saatlik UGS uzatmasına izin verilmektedir.

• Görev süreleri 1 veya 2 ilave uçuş ekibi üyesi ve uçuş sırasında Sınıf 1 veya 2 veya 3 dinlenme olanaklarına bağlı olarak uzatılabilirken 17:00-04:59 arasında başlayan görevlerde ilave ekip ile UGS artırımı yapılamayacaktır.

SHT FTL’de SKPK ile ilgili 1 Ocak 2019 tarihinden itibaren yürürlüğe girecek bu maddeler arasında ‘Azami günlük Uçuş Görev Süresi (UGS), birbirini izleyen herhangi 7 gün içerisinde en fazla 2 kez olmak üzere 1 saate kadar (Tablo – 5) uzatılabilecektir’. Uçuş ekiplerinin aşırı yorgunluğunu önlemesi bakımından ve SKPK’nın bir ekip planlama faktörü olmasını önler mahiyetteki “Sorumlu kaptan pilot kararının ve yetkisinin tatbikinin istisnai olduğu sayılmalıdır”  ibareleri de dikkati çekmektedir.

SHT-FTL;  Yerel Gece tanımı, US ve UGS limitlerinin ardışık olarak hesaplanması ve bunun gibi aşırı yorgunluğu önleyici ve iyileştirici maddeler ihtiva eden yapısı nedeniyle daha fazla uçuş ekibinin istihdam edilmesine neden olacaktır.

SHT-6A.50 (Rev. 06)’nın 1 Ocak 2017 tarihinden sonra yürürlükten kalkması ve 1 Ocak 2017 tarihinden itibaren EASA uyumlu SHT-FTL’in yürürlüğe girmesi Türk sivil havacılığında aşırı yorgunluğun yönetimi, iyileştirilmesi ve dolayısıyla uçuş emniyetinin daha da arttırılması açısından önemli bir dönüm noktasıdır.

Bu talimatın, uçuş emniyetini önemseyen ve önceleyen bir yaklaşımla hazırlanmasında emeği geçen kişileri ve bu yönde inisiyatif kullanan SHGM Genel Müdürü Sayın Bilal Ekşi’yi kutluyorum.

Yeni SHT-FTL hepimize hayırlı olsun.

Emniyetli uçuşlar.