Vietnam savaşları, 1946-1954 yıllarında Fransa’nın işgal çabalarından sonra ABD’nin devraldığı, komünizmin hızla yaygınlaşmasını engellemek için (!) yıllarca sürdürdüğü çok kanlı mücadelelerdi. ABD, Çin ile S.S.C.B. ve dolayısıyla komünizmin Güneydoğu Asya’da yayılma tehlikesini daha önceki Kore savaşında NATO ve müttefikleriyle test etmesine rağmen bu kez tek başınaydı. Dünya kamuoyunun Vietnam’a olan ilgisi, III. Dünyanın ayaklanması, ABD’nin süper güç itibarının sarsılması, soğuk savaş döneminin en önemli çatışması haline getirmişti. Vietnam savaşı askeri çatışmalar olarak Vietnam, Laos ve Kamboçya’da 1959-30 Nisan 1979 tarihleri arasında gerçekleşmişti.

Askeri, politik ve ekonomik olarak süper gücün bütün çabalarına karşın, gerilla direnişi karşısında ABD’nin mutlak yenilgisi dünya siyasi ve askeri tarihine girmişti. Önce Fransızlara karşı sürdürülen gerilla direnişinde edinilen bilgi ve deneyimler, ABD ile mücadelede önemli rol oynamıştı. Vietnam deneyimiyle dünyada gerilla savaşı hızla gelişirken, “asimetrik savaş” terminolojisi de apayrı bir konu olarak stratejik ve taktik savaş yöntemleri arasında yerini almıştı. Daha sonra dünyanın çeşitli yörelerinde ABD’nin katıldığı veya manipüle ettiği sınırlı-savaş stratejisi içinde, özel ve yerel savaş konseptlerini geliştirmişlerdi.

Uzayan savaş ABD için insan, para, zaman kaybından başka hiçbir şey getirmediği gibi ülke içinde gittikçe artan çok ciddi protesto eylemleri başta Başkan Johnson ve partisi olmak üzere siyasal otoriteyi zayıflatmıştı. Sonraki Başkan Nixon, orantısız şiddet kullanarak (B-52 uçaklarıyla halı bombardımanı) Kuzey Vietnam’ı görüşme masasına oturtmak için bazı arayışlara başvurmuştu: Çin (ping pong diplomasisi) ve S.S.C.B ile yapıcı diplomatik yumuşama (detant) ilişkileri geliştirmişti. Ne var ki, Kuzey Vietnam, ABD’nin sıkıştığını görerek olası mütarekede kendi şartlarını pekiştirmek için acele etmeyip, Çin ve S.S.C.B’den bağımsız şekilde politikalarını geliştirmişti.

Ocak 1973’te Paris görüşmeleri sonucu ABD ile Kuzey Vietnam hükümeti arasında barış antlaşması niteliğinde bir mütareke imzalandı. Ancak savaşa neden olan sorunların görüşülmesi ileri bir tarihe bırakılırken Güney Vietnam’daki ABD yanlısı hükümet bu antlaşmaya dâhil edilmeyip kendi kaderine terk edilmişti. En sonunda 1975 yılında Kuzey Vietnam birlikleri Güney’i ele geçirerek tüm ülke, komünist rejim idaresi altında birleştirilmişti. Elbette tüm bunlar olurken ABD’nin kılı kıpırdamayıp, Güney’i kurtarmak için önceden verdiği söz ve garantileri unutmuştu.

Savaşa ABD yanında Avustralya ve Yeni Zelanda etkin olarak, Güney Kore, Tayland, Filipinler kısmen askeri destek vermişti. Bu arada Kanada hükümeti resmi herhangi bir destek vermezken 30 bin Kanadalı, ABD ordusuna gönüllü katılıp savaşmak istediklerini belirtmişlerdi. Kuzey Vietnam’a S.S.C.B. etkin askeri destek verirken, Çin’in askeri yardımları kısıtlı olup daha çok Kamboçya ve Laos’a askeri, ekonomik destek vermişlerdi.

HAVADA OPERASYONLAR:

Kuzey Vietnam Halk Hava Kuvvetlerinin (Vietnam People’s Air Force-VPAF) savaş başladığında toplam 80 adet MİG-17 ve MİG-21 avcı uçağı vardı. 1966 yılında 2 bin 600 kadar Kuzey Vietnam askeri, hava kuvvetleri ve hava savunması konularında eğitim görmek için S.S.C.B.’ ne gitmişti.

Vietnam’da düşürülen veya yerde imha edilen ABD’nin uçak modelleri: F-101, F-102, F-105, F-111, F-4, F-8, P-2, P-3, A-1, A-4, A-5C, A-6, A-7, A-37, EB-66, B-52, AC-47, C-123, C-130, OV-10. Helikopter modelleri: SH-3A, UH-2, UH-1H, CH-46, CH-53, AH-1J ve İHA olarak AQM-34L tipi drone. Elbette bu modellerin dışında ABD farklı uçak ve helikopter tiplerini kullanmıştı.

ABD’nin deniz ve hava kuvvetlerine ait uçak ve helikopterleri klasik bomba, roket ve makinalı top mühimmatlarının dışında napalm, beyaz fosfor, gözyaşı gazı, diğer kimyasal -özellikle tarımsal ürünleri yok edici- silahlar, hava-hava füzeleri, anti-radar füzeleri, hassas lazer ve TV güdümlü bombalar ile havadan atılan mayınlar, misket bombalar kullanmıştı.

UH-1H tipi ABD helikopteri yaprak dökücü (defoliant) zehiri tarlalara serpiyor. (1969)

ABD, 1962-1975 yılları arasında çeşitli isimlerle 30 büyük hava operasyonunu Kuzey Vietnam, Kamboçya ve Laos’a gerçekleştirmişti. Bunlardan en büyük ve uzun sürelilerin önde gelenleri: Operation Arc Light (1965-1973), Operation Shed Light (1966-1972), Operation Rolling Thunder (1965-1968) vb. idi.

ABD, hava ve deniz-hava kuvvetlerinin Kuzey Vietnam’ı hedef alan sürekli stratejik bir bombardıman olan “Rolling Thunder” operasyonunu, bir milyon sorti (bunun sadece 310 bini bombardıman saldırısı) ve yaklaşık 1000 uçak kaybından sonra Kasım 1968’de sonlandırırken 864 bin ton klasik bomba ve roket atılmıştı. Buradan çıkardıkları derslerle 1969’da Deniz-Hava Kuvvetleri Kaliforniya’da (Donanma Av Silahları Kursu), Hava Kuvvetleri ise Nevada’da (Red Flag; Farklı hava muharebe eğitim okulu) özel eğitim merkezleri açılmıştı. Bu kurslarda Endonezya’dan ele geçirilen MIG-21 ler ile F-5, A-4 ve F-102’ler düşman rolünde uçmuşlardı.

Kuzey Vietnam’ın ilk avcı uçağı T-28 Trojan (ABD yapımı, Güney Vietnam’dan elde edilmiş) olup 15 Şubat 1964’te ABD’nin C-123 tipi uçağını düşürmüştü. 1953-1991 yılları arasında S.S.C.B ve Çin tarafından Kuzey Vietnam’a 700 savaş uçağı, 120 helikopter ve 158 füze bataryası teslim edilmişti. AN-2 tipi Rus yapımı çift kanatlı uçakları nakliye görevlerinde kullanmışlardı.

VPAF avcı uçakları saldırılarını genellikle yer kontrolörünün rehberliğinde (radarlı İHK) “tek geçiş sonra uzaklaş” şeklinde yapmışlardı. Adeta vur-kaç gerilla taktiğini havada uygulayan avcılar, ABD uçaklarına çok hızlı ve etkin saldırılar düzenlemişlerdi. MIG-17’ler genellikle kafa-kafaya saldırılar yaparken, MIG-21’ler arka veya yandan ataklarda bulunup hızla geri çekilirlerdi. Kuzey Vietnam (VPAF) uçaklarının saldırıları her zaman uçak düşürmese bile F-105, F-4 vb. ABD bombardıman uçaklarının hedeflerine ulaşamadan bombalarını gelişigüzel atıp geri çekilmelerini de sağlıyordu. ABD hava saldırılarında öncelikli hedefler enerji santralleri, gemi ve tren bakım-tamir hangarları, çelik üretim tesisleri, karayolları ve demiryolları ile bunun üzerindeki köprüler ve limanlardı. Başlangıçta füze savunma mevzilerine saldırıda bulunmuyorlardı. Nedeni ise olası Rus personelin ölümüne sebebiyet verip S.S.C.B. ile gerilime neden olmama konusunda başkan Johnson’un çekinceleri vardı.

1965 yılının başında ABD’nin karada 222 uçak ve bölgedeki üç uçak gemisinde (Her bir gemide ortalama 240 uçak olup, zamanla uçak gemisi sayısı 14 kadar daha artmıştı.) yaklaşık 700’den fazla, çeşitli tiplerde uçağı (bu rakamlara helikopterler dâhil değildir) vardı. Sonraki yıllarda uçak ve helikopter sayısında çok büyük artışlar olmuştu. Aynı yıl bu uçaklar Kuzey’e 25 bin sorti yaparken, 60 bin ton bomba atmıştı. Bu rakamlar 1967’de 108 bin sorti ve 226 bin ton bombaya ulaşmıştı. 15 Şubat 1967 günü ABD Savunma Sekreteri R. McNamara, savaşın başından 31 Ocak 1967 tarihine kadar 2083 uçak, 682 helikopter kaybettiklerini buna karşın Amerika’daki silah fabrikalarında ayda en az 600 bin ton bomba üretildiğini açıklamıştı. R. McNamara aynı konuşmasında Vietnam savaşını, “rakamların oyunu” olarak nitelendirmişti…

Nisan 1965-Kasım 1968 arasında Kuzey Vietnam hava sahası üzerinde 268 hava muharebesi gerçekleşmiş VPAF’ın 85 MIG kaybına karşın ABD’nin uçak kaybı 244 olmuştu. Yine ABD hava muharebesi, uçaksavar savunma ateşleri sonucu 1965’te 171, 1966’da 280, 1967’de 326 uçağını (bu rakamlara helikopterler dâhil değildir) Kuzey Vietnam’da, sadece havada kaybetmişti.

Kuzey Vietnam birlikleri hava savunma bölümünde kullandıkları yerden havaya füzeler (yaygın olarak SA-2 sonraları SA-7), uçaksavar makinalı top ve makineli tüfekleri vb. genellikle Ruslardan sağlamışlardı. Ayrıca halkı savunabilmek için kent, kasaba gibi büyük ölçekli yerleşkeleri boşaltıp daha küçük birimler halinde arazilerde ve yer altında konumlandırmışlardı. Böylelikle can ve tarımsal üretim kayıplarını olabildiğince en aza indirmişlerdi. Gerillalar ayrıca ABD’nin alçaktan uçan helikopter ve uçakları için özel tuzaklar hazırlamışlardı. Bunlardan en yaygını, olası uçuş rotaları üzerinde içine yeterince patlayıcı konmuş taş yığınlarıydı. Hava araçları taş öbeklerin yanından veya üstünden geçerken uzaktan kumandayla bunlar patlatılarak hasar verdiriliyordu.

Vietnam savaşında Amerikalıların “Air Mobile” olarak adlandırdıkları helikopter kullanımı adeta vaz geçilmez unsur olmuştu. Arama-kurtarma operasyonu, keşif, taarruz, yakın hava desteği, birlik intikali, acil cephane nakli, yaralıların taşınması, devriye vb. görevlerde yoğun olarak kullanılmıştı. Askeri yorumcular, helikopter olmasaydı ABD’nin kati yenilgisinin çok kısa zamanda gerçekleşeği konusunda fikir birliğindeydiler…

30 Ocak 1968 günü Kuzey Vietnam birlikleri ve gerillaları Saygon’a karadan genel taarruza (Tet: Yılbaşı saldırısı) geçmişti. Saygon’un en iyi korunan binası ABD büyükelçiliği de sürpriz saldırıdan nasibini almıştı. Bu saldırı Amerikalılar ve Güney Vietnamlı askeri personelde ciddi şaşkınlık ve çaresizlik yaratmıştı.

L. Johnson’dan sonra ABD Başkanı olan R. Nixon, Kuzey Vietnam’ı barışa zorlamak için destek yollarının geçtiği Kamboçya ve Laos’a hava saldırılarını genişletmişti. Ayrıca 1972’de başlayan Paris barış görüşmelerinde avantajlı pozisyon elde etmek için B-52 uçaklarının Kuzey’in başkenti Hanoi ve ana limanı Haiphong’un bombalanmasını da emretmişti. 26 Aralık 1972 günü 120 adet B-52 ve 100 adet F-111, A-7, A6 ve F-4 uçaklarından oluşan saldırı gücü, Hanoi ve çevresine taarruz etmişti. Bu saldırıya denizden çeşitli savaş gemilerinin toplam 486 topu da destek ateşi vermişti.

Aslında ABD, Laos’u gizlice 1964’ten, Kamboçya’yı resmen 1969 yılından itibaren bombalamaya başlamıştı. Bundan amaç Kuzey Vietnam’a Çin üzerinden gelen lojistik desteği engellemekti. Bu amaçla Ho Chi Minh yol hattına istihbarat için ses ve titreşime duyarlı 20 bin sensor atılmış, bilgiler uzaktan elektronik istihbaratla toplanıp değerlendirilmişti. Ancak ABD bu çabadan beklediği faydayı sağlayamamıştı. Ayrıca Kuzey Vietnam uçaklarının erişemediği yüksek irtifalardan B-52 tipi uçaklarla halı bombardımanı emrini Nixon vermişti. Bunun üzerine 1972 yılında oniki MIG-21 pilotu yüksek irtifa önleme eğitimi için S.S.C.B’ne yönlendirilmişti. Sadece 1972 yılında ABD bombardıman uçakları 112 bin ton bombayı Kuzey Vietnam’a atmıştı. Bu taarruzlar Nixon’a Ocak 1973 Paris Barış görüşmelerinde beklediği avantajı getirmemişti.

Kuzey Vietnam (VPAF) hava kuvvetleri, kara ordusu ve gerillaları tüm savaş boyunca yerde ve havada 6 binden fazla ABD uçak ve helikopterini imha etmişlerdi. Ayrıca 1000’den fazla uçuş ekibi öldürülmüş ve esir alınmıştı. Ancak ABD yetkililerinin kendi kayıplarıyla ilgili açıkladıkları rakamlar anavatanda ve siyasi hayatta fazla tepki çekmemek için sansürlü olduğu, bu yüzden de güvenilmezliği hem ABD’li hem de batılı askeri tarihçiler tarafından vurgulanmıştı. Özellikle CIA’nin Vietnam ve komşularında yürüttüğü gizli hava operasyonları hala sır perdesi altındadır.

4 Ağustos 1964’te ABD’nin sahte Tonkin Körfezi tacizi yalanıyla başlayan Vietnam macerası kesin olarak 1975’te resmen sona ermişti. Kuzey ve Güney Vietnam’ın toplam savaş kayıpları: 405 bin ila 2 milyon sivil ölü, 920 bin 256 ila 1 milyon 263 bin 765 askeri ölü ve kayıp, 903 bin 644 yaralı idi. 29 Mart 1973’te son ABD askeri Vietnam’ı terk etmişti. Savaş boyunca dönüşümlü olarak 3.1 milyon ABD askeri Vietnam’da bulunmuştu. ABD savaş boyunca 58 bin 281 ölü 303 bin 644 yaralı kaybına karşılık Vietnam savaşı boyunca 93 bin 250 ABD askeri bir şekilde (Anavatanda, yol boyu ve Hindi Çin’de!) savaştan kaçmışlardı: Bunların büyük bölümü orduya gönüllü katılanlardı. (Katılan diğer ülkelerin kayıpları burada yer almamıştır.)

Vietnam savaşıyla birlikte ABD değerleri, idealleri (!) kendi ülkesinde sorgulanmış, ABD fırsatçılığı, adaletsizliği, ekonomik zararlar güçlü bir şekilde ortaya konulmuştur. Zenci lider Martin Luther King’in sistemi eleştiren mitingleri, üniversite öğrencilerinin güçlü direnişleri ön plana çıkmıştı. Nitekim diğer en ciddi protestolar Vietnam gazilerinden gelmişti.

ABD ilk kez Vietnam’da sahte çatışma ve komünizm tehditleri, demokrasiyi yerleştirme vaatleriyle yurtdışında çok büyük askeri yığınaklar yapmış, ardından savaşa girmenin sonucunda her türlü kayıplarıyla bir şeyler elde edemeden geri çekilmeyi yaşamıştı. Ne var ki, bu maceradan bir ders alamayan ABD’li politikacılar, muhteris generaller benzer senaryolarla Irak ve Afganistan’da işgal maceralarını yaşatmış ve sonuç hep hüsran olmuştu. Aksini ummakla birlikte ABD’nin ‘dünya jandarmalığı’ rolünden şimdilik vazgeçmeye niyeti olmadığının kesin ipuçları çoktur.

MİG-21 AS PİLOTU NGUYEN VA COC:

29 Aralık 1969’da Vietnam Halk Hava Kuvvetleri [VPAF] avcı pilotlarından Kd. Teğmen Nguyên Va Coc, MİG-21PFL tipi uçağıyla son hava hedefini düşürmüştü. Nguyên Va Coc, Vietnam Halk Hava Kuvvetleri’ne 1961 yılında katılmıştı. S.S.C.B’ de pilotaj eğitimi ve av pilotu olarak dört yıl geçirdiğinde MİG-17 ve MİG-21 uçaklarında kalifiye av pilotu olmuştu.

Teğmen Nguyên Va Coc MIG-21 kokpitinde

Kuzey Vietnam’a döndükten sonra 30.4.1967-20.12.1969 tarihleri arasında ABD’ye karşı giriştiği hava muharebelerinde on uçak ve bir adet İHA (ABD kaynakları skorunu nedense 8+1 olarak iddia etmişti!) düşürmüştü. Bu zaferleri hem MİG-17 hem de MİG-21 uçaklarıyla sağlamıştı.

Düşürdüğü uçaklar arasında F-102, F-105, F-4 tipleri vardı. En son düşürdüğü İHA, keşif görevlerinde kullanılan AQM-34L tipi olup, Hanoi üzerinde 68 görevde uçmuştu. Modifiye edilmiş C-130 uçakları tarafından taşınıp, havada atılıyordu: 9.7m uzunluğunda, kanat açıklığı 4 metre, ortalama hızı 500-540knot ve ağırlığı 1.391kg idi.

Nguyên Va Coc, hava hedeflerini düşürürken uçaklarında kullandığı silahlar, ABD Hava Kuvvetlerinin AIM-9B sidewinder füzelerinin benzeri olan Rus yapımı R-3S tipi kızılötesi güdümlü füzeler ile bir adet 23mm’lik top idi.

ABD Vietnam’dan çekildikten sonra VPAF’ ta korgeneral rütbesine kadar yükselmiş ve 2002 yılında ordudan emekli olmuştu.

Savaşan tarafların avcı pilotları içinde en başarılısı olan Nguyen Va Coc, nedense batı dünyasında görmezden gelinmiş, hep ABD’nin adeta kahramanlar geçidi gibi kurduğu “As” takımı içinde bir türlü yer almamıştır…

 İlgilenenler İçin Notlar:

*1970’lerin başında ABD’li pilotlar arasında “Nguyen Toon veya Albay Toon” adında çok başarılı Kuzey Vietnamlı av pilotunun varlığı ikonik biçimde yayılmıştı. Ne var ki, VPAF içinde böyle isimli bir pilot olmadığı gibi ABD’li pilotların korku ve biraz da fobiyle efsaneleştirdikleri bir figürdü. Daha sonradan ABD telsiz takip-dinleme elemanlarının konuşmaları hatalı anlamalarıyla bunun gerçekleşip yaygınlaştığı anlaşılmıştı.

*Hanoi şehrindeki Bach Thao Park yakınlarında bulunan ve savaşta düşürülmüş ABD'ye ait su birikintisi içindeki B-52 uçağının enkazı önemlidir. 1972 yılında füzeyle düşürülen 15 adet B-52 uçağından biri olan enkazda en önemli işaret “United States Air Force” yazısıdır. Gölcüğün sarımtırak yeşil rengi ise enkazdan yayılan hidrolik, yağ, yakıt vb. sıvıların suyu nasıl zehirlediğini işaret etmektedir.

*Kuzey Vietnam’a lojistik desteği engellemek, komünist oluşumu yok etmek için ABD, Laos’a 1962-1973 yılları arasında üç milyon ton bombayı hava saldırılarında atmıştı. Kamboçya’ya 1964’te gizli olarak başlattığı hava saldırısını, çeşitli nedenlerle 1969 yılından itibaren aleni olarak uygularken sadece havadan 108 bin ton miktarında bomba atmıştı.

Başvurulan Kaynaklar:

*Vietnam Savaşı (M Vedat Gürbüz –Yitik Hazine Yayınları, 2011)

*Vietnam Halk Savaşı (Vo Nguyên Giap –Bilim ve Sosyalizm Yayınları, 1999)

*Gök Cephesi (Nguyên Dinh Thi –Yordam Kitap, 2021)

*Nixon’s Trident: Naval Power in Southeast Asia 1968-1972 (John Darrell Sherwood –Naval History &  Heritage Command Department of the Navy, 2009)

*Naval Air War: The Rolling Thunder Campaign (Norman Polmar & Edward J. Marolda – Department of the Navy, 2015)

*War in the Shallows: US Navy Coastal and Riverine Warfare in Vietnam 1965-1968 (John Darrell Sherwood – Naval History & Heritage Command Department of the Navy, 2012)

*The Limits of Air Power: The American Bombing of North Vietnam (Mark Clodfelter –Bison Books, 2006)

*America’s Longest War: The United States and Vietnam 1950-1975 (George C Herring, McGraw-Hill, 2013)

*Triumph Forsaken: The Vietnam War. 1954-1965 (Mark Moyar –Cambridge University Press, 2006)

*Air Power over South Vietnam, 1968-1975 (Bernard C. Nalty –Air Force History and Museum Programs, 2000)

*Combat Chaplain: A Thirty-year Vietnam Battle (James D. Johnson –University of north Texas Press, 2001)

*The Blood Road: The Ho Chi Minh Trail and the Vietnam War (John Prados –Wiley, 1998)