“İlk bakışta ressam, ölümü korkusuzca maviye boyamış!” Jaklin Çelik

Hem kadınların hem de erkeklerin mavi rengi biyolojik olarak tercih etmelerine rağmen çocuklarda mavinin erkek, pembenin kızlar için seçilmesi, kadına yüklenen sosyal cinsiyet rolünü kapitalizmin tüketimi yönlendirmesinde ilginç bir örnektir. Çocuk giysisinden, mobilya, oyuncak, hatta altbezine kadar renk ayrışması 1960’larda ortaya çıkan bir olgudur. Bu yönelme önce Amerika’da başlayıp zamanla modanın her çeşit enstrümanını kapitalizm kullanarak tüm dünyaya yayılmıştır. Bazı yazarlara göre II. Dünya savaşında Nazilerin eşcinsel erkekleri pembe kurdeleyle belirtmelerinden etkilenen (Yahudilere sarı renkli kurdele takılırdı!) Amerikalı askerlerin savaş sonrası ülkelerinde pembe rengi erkek çocuklardan uzak tuttukları iddiaları ne derece doğrudur, bilinmez…

Mavinin batı dünyasındaki önemli simgesel nitelikleri: Tedirgin etmez, şaşırtmaz, bağışlayıcı, barışçı, yansız, biraz mesafeli, yaralamaz, başkaldırmaz, yatıştırıcı, birleştirici ve melankoliktir. Günümüzde bu sıfatlara gerçeklik, sadakat, bilgelik, bağlılık, uzaklık-seyahat, huzur verici anlamlar yüklenmiştir. Elbette bazılarına göre şüphe, arayış, güvensizlik gibi kabullenmeler de vardır. Yiyeceklerde mavi iştah kapatıcı ve bozulmuşluğu çağrıştırır. Ancak gastronomide mavi kordon, yetenekli aşçının tanımlayıcı işaretidir.

“Dikkatli göz her şeyi seçebilir, gitgide koyulaşan mavinin arasından sızan vakti bile!” Enis Batur

Birleşmiş Milletler ve onun tüm yan kuruluşlarının (biri hariç: World Bank), Avrupa Birliği, Avrupa Konseyi gibi kuruluşların bayrak ve amblemlerinde maviyi kullanmasında barış, ılımlılık, uzlaşma vb. kavramlarını barındırması en başat etkendir. Mavi renk, iş yaşamı ve trafiğin işaret levhalarında izin verilenleri belirtmek için kullanılır. Günümüzde her türlü görsel reklamlarda mavi ve diğer renkler, davranış bilimleri, psikoloji ve insan mühendisliği gibi disiplinlerin tüm verilerini en ince ayrıntılarına kadar hesaplanarak kullanılmaktadır. Elbette musluklarda soğuk suyu da belirten renktir.

1911 yılında Avrupalı ressamlardan Wassily Kandinsky, Paul Klee, Franz Marc ve Auguste Mackee tarafından Mavi Atlı grubu kurulmuştu. Gelenekselliği yıkarak modern yorumlar getirirken daha çok ekspresyonist dışa vurumcu sanat anlayışını savunan grup bir dönem çok etkili olmuştu. Katalog kapağına Kandinsky’nin çizdiği “Mavi At” resmi, akımın isim babalığını yapmıştı… Picasso’nun resim yaşamında kübizmden önce yer alan “Mavi Dönemi” önemlidir. Üzgün, umutsuz, melankolik, yoksul ve kaybedenlerden oluşan figürlerini belirgin mavi renkte yapmıştı. Mavi, güçlü duygularla birlikte melankolik, konumundan soyutlanmış nerede olduğunu önemsemeyen arada kalmış figürleri, Picasso içtenlikle anlatıyordu.

“Yıldız ışıkları deler maviyi gündoğumunda; bir sarsılır, sonra kendisini bulur”

Türkiye’de konusu veya isminde mavi olan birçok şarkı yapılmasına rağmen Ah! Kosmos ve Mabel Matiz’ in son bestelerinden “Mavi”, ithaf edilişi son derece anlamlı olması bakımından ilginç bir şarkıdır. İbrahim Tatlıses’in 1985 yapımı “Mavi Mavi” halen en çok satılan müzik eseri  (3,1 milyon) rekorunun sahibidir. İlhan İrem’in “Uçuk Mavi Pencere” isimli oldukça uzun (45 dakika) senfonik şarkısı türünün en önemli örneğidir. Hacı Taşan’ın Kırıkkale yöresinden derlediği ünlü “Mavilim Mavişelim” türküsü toplumuzda oldukça popülerdir. 1964 yılında kurulan “Mavi Işıklar” grubu, hayli ünlenen performanslarına sahnede ilk kez pijamayla şarkı söyleme, yatak odasını sahneye getirme gibi ilginçliklerin öncülüğünü de yapmıştı. Türünün ilginç örneği olarak 2017 de Selman Ada’nın “Mavi Nokta” poetik operası sahnelendi.

IV. İstanbul Bienaline katılan iki yabancı ressamın (Vitaly Komar ve Alexander Malamid) Türkler’ in sevebileceği tabloları yapmak için düzenledikleri anket sonucunda toplumuzda mavi rengin çok tutulduğunu ortaya çıkarmışlardı.

“Motorları maviliklere süreceğiz çocuklar, 
ışıklı maviliklere süreceğiz...”     Nazım Hikmet

Sinemada isminde veya konusu maviyle ilgili veya isminde mavi olan birçok film çekilmesine rağmen halen tüm zamanların en önemliler sıralamasının başlarında yer alan  “Üç renk: Mavi” filmidir. Polonyalı yönetmen Kryzystof Kieslowoski’nin 1993 yılında yaptığı üçlemenin ilk filmidir. Mavi, Fransız İhtilalinin temel öğelerinden özgürlüğü simgelemektedir. [Serinin diğer filmleri Üç Renk: Beyaz (eşitlik), Üç Renk: Kırmızı (kardeşlik) aynı ilgi ve önem derecesindedir.] Türk sinemasında Nejat Saydam’ın “Mavi Eşarp”, Ertem Eğilmez’in “Mavi Boncuk”, Yücel Uçanoğlu’nun “Mavi Mersedes”, Kaya Ererez’in “Mavi Melek”, Erdoğan Tokatlı’nın  “Menekşeler Mavidir”, Erden Kıral’ın “Mavi Sürgün”, İbrahim Tatlıses’in “Mavi Mavi” , Ömer Leventoğlu’nun “Mavi Ring”, Son olarak Sertan Ünvar’ın yönettiği “Blue” belgeseli Blue Blues Band isimli grup ve müzisyenlerini anlatan ilginç bir yapımdır.

“Hani ister sandal, ister uçak içinde sallanarak gitsek: Yer gök mavi ister deniz ister ufkun sessiz derinliğinde…”

Almanca’ da sarhoş olmak anlamındaki (blau sein), İngiltere ve Amerika’da  (the blue hour) sözcükleri, kent yaşamında iş çıkışı doğrudan eve gitmek yerine bara uğrayarak içki içip stresleri atmak anlamında kullanılmaktadır.

Sabahattin ile Bedri Rahmi Eyüboğlu ve arkadaşlarının başlattığı Ege-Akdeniz kıyılarındaki Mavi Yolculuk, coğrafyamızın ayrı bir ortaklaşmacı güzelliğidir. Bu gezilerde denizin çok farklı mavi tonuyla tanışılır, karşılaşılır. Denizin derinliği, tabanın kumlu olması, denize dökülen akarsu (lar), gökyüzünün güneşli-bulutlu olması mavilerin tonunu değiştiren faktörlerdendir. Ama en önemlisi denizle gökyüzünün ufuklarda birleşmesi ve sonsuzluk hissinin ayırdına varılmasıdır.

Kaş-Antalya yolu üzerinde Kyeneai kalıntıları vardır: Eski Yunancada Kyeneai yeşilimsi mavi, koyu mavi lacivert kısaca dildeki tek mavi sözcüğüydü. Siyanür sözcüğü de bundan türemişti. Özellikle ören yerinin etrafında denizin türlü mavisini görünce isme hak verilmektedir.

“Mavi sonsuzdur gökyüzünün aydınlığına bakınca.” Gürol Sözen

Tüm dünyada deniz ve sahillerin temizliğini belgeleyen “Mavi Bayrak” uygulaması vardır. Türkiye’de Turçev (Türkiye Çevre Eğitim Vakfı) bu konuda otoritedir. Sahiller, plajlar, marinalar hatta tekneler değerlendirilir. Mavi bayrak deniz suyu temizliği, çevre yönetiminin önemsenmesi ve bununla ilgili bilinç düzeyine yönelik düzenlenen etkinlikler, kullanıcıların ihtiyaçlarına göre donanım ve güvenlik önlemlerini garanti eden uluslararası alamet-i farikasıdır.

Ege ve Akdeniz’in geleneksel kırsal mimarisinde kapı ve pencereler ile çevreleri maviye boyanmaktadır. Mavi renk görsellik kaygısından öte ampirik bilgi olarak, birtakım zararlı böcek ve haşeratın evlere girmesini engellediği çok eskiden beri bilinmektedir. Akrep, çıyan, kırkayak vb. zararlılar bu rengi sevmemektedir.

“Bazen iki mavi arasında uçmak, hele okyanuslarda: Aklın önce merak sonra keyif’in ardından kanıksayarak hep öyleymişçesine kandırması: Bu maviler böyledir işte…” 

1992 yılında Japonya’nın Yokohama kentinde camların ardında yapay plaj yapılmıştı: Gökyüzünün bulutlanmadığı, havanın her zaman aynı sıcaklıkta ve klimalı filtreden geçirilmiş steril, suyun devamlı kontrol altında tutulup temizlendiği ama içinde insan haricinde hiçbir canlının bulunmadığı dev akvaryum. İsmi Vahşi Mavi (Wild Blue) olan plajda istenildiği kadar dalgayı devasa fanlar üretirken, elektronik güneşin doğup batışı arzuya göre ayarlanabiliyordu. Daha birçok özellikleri olan tesis, müşterisizlikten 2001 de kapanmıştı. Kim bilir, ileride çevre kirliliğinden ötürü Vahşi Mavi’ler tüm dünyada yaygınlaşabilir…

Bugünlerde toplumumuzda (diğer toplumları bilmiyorum) “mavi ekran verdi” sözü bilgisayar, tablet, akıllı telefon vb. aletler için arıza, insanlar için çok şaşırmak, apışıp kalmak, hata yapmak, geçersiz işlem yürütmek gibi anlamları taşımaktadır.

…“Maviye maviye çalar gözlerin

 Yangın mavisine ...”   Ahmed Arif

Astromlar ilk kez Güneş sistemimiz dışındaki bir gezegenin gerçek rengini belirledi. 63 ışık yılı uzaklıktaki “HD 189733b” adlı gezegen, sıra dışı atmosferindeki (yüzeyde saatte 7.242 km hızla esen rüzgârlar ve yaklaşık 1094 C˚ hava sıcaklığıyla şimdilik bildiğimiz türde insan yaşamına uygun olmadığı belirtiliyor) erimiş camsı yağmurlar nedeniyle uzayda masmavi bir nokta görünümüne sahip olduğu bilim adamlarınca belirtilmişti.

Astrolojide mavi Jüpiter’in rengidir ve suyu simgelerken, tarot falında ise pasifliği, dikkatsizlik alanını temsil etmektedir...

“Mavi üstüne bilge kişi olduğumu sanmayın sakın: Bilebilseydim mavinin gizemini bu denli gevezelik eder miydim?”  Gürol Sözen

Blue Ice (Mavi Buz) ifadesi iki amaçla kullanılmaktadır: Birincisinde buzul yarıklarının dip kısımlarına doğru beyaz renk yerini maviye terk eder. Bu kar ve buzun güneş ışığını soğurma ve yansıtma özelliğidir; buz içine hapsolan hava kabarcıklarının beyaz ışıktan sadece mavi dalga boyunu serbest bırakması sonucu oluşan fiziksel bir durumdur. Diğer Mavi Buz olayı ise uçakların tuvalet sisteminde sıvı kaçağı olursa atmosferin sıcaklığı çok düşük  -C˚ değerlerde olduğu için hemen donar. Belli bir kütleye ulaşınca yeryüzüne mavi buz olarak düşer. Tuvalet sıvısının rengi genellikle mavi olmakla birlikte, bazen turkuazla yeşil arasındaki tonda olabilmektedir. Bu arıza eski model uçaklarda (B-707, B-727, DC-9, DC-8 vb.) sıklıkla olurken, günümüzün modern uçak modellerinde pek görülmemektedir.

Herkesin kendisine göre bir mavisi var ve her mavi farklı. Sizinki hangisi?

Devam edecek...