Filateli (Philately) Yunanca Philos: Bir şeyi çok sevmek, hoşlanmak, âşık olmak ve Ateleia: Her çeşit vergiden muaf nesneleri toplama, biriktirme kelimelerinden oluşmuştur. Günümüzde Türkçe’de karşılığı pulculuk olarak kullanılır. Kısaca posta pulları ve ilgili aksesuarları konu edinen hem hobi olarak hem de profesyonel bir uğraş alanıdır. Ayrıca pul koleksiyonerliğinin içinde sadece havacılık ve uzay uçuşlarıyla ilgili pul, kartpostal, ilk gün zarfı, özel damga vb. nesneleri toplayanlar için “Aerofilateli” dalı da mevcuttur.

Uçak pulları havayolu ile gönderilecek mektup vb. paketlerde kullanılmak üzere özel olarak resmi makam(lar)ca çıkartılırlar. Pulların temaları genellikle havacılıkla ilgili olup, hatırlatıcı bilgiler de yer alabilir. Uçak pulu, posta ücret tarifesinde uçakla gönderilecek posta maddeleri için belirlenen ücretlerde bastırılmış olup üzerinde genellikle havacılıkla ilgili resim veya simgeler bulunur…

Sürşarjlı pullar herhangi bir tarihi, siyasi veya ekonomik nedenlerle yeni pul basılmayıp, eldeki stok pulların üzerine yeniden fiyat veya ilgili olay bastırılarak kullanıma sürülenlerdir.

Takse pullar mektubun adrese eksik değer veya hiç pul olmadan gönderilmesi halinde alıcının bu postanın pul bedelini ödediklerine denilmektedir.

Özel Blok pul (lar) her biri ayrı parasal değerde birden fazla ve tek parça halinde dantelli veya dantelsiz olarak basılarak tedavüle çıkartılan seriye denilmektedir. Bazen bloktaki tüm pullar tek bir temayı oluştururken, bazen de her bir pul birbiriyle ilişkili temalara sahiptir. Özel ve değerli emisyonlarda fiyat farkı oluşturabilmektedir. Elbette pulculuk jargonunda daha birçok deyim ve tanımlar vardır, sadece bir bölümünü inceledik...

                                                                *****                         

Dünyada ilk posta pulu kullanımı 6 Mayıs 1840 tarihinde İngiltere’de uygulanmıştı. Daha sonra havacılığın gelişmesine paralel olarak, uzaklara gönderilen postaların hızlı ulaştırılması amacıyla hava araçları (balon, zeplin, uçak) kullanılmaya başlamıştı.

İlk resmi uçak postası 18 Şubat 1911 günü Fransız asıllı Pilot Henry Pequet tarafından taşınmıştı: Humber-Sommer biplane tipi uçakla, Hindistan’ın Allahabad kentinden 5nm≈8km uzaklıktaki Naini’ye götürülmüştü. Bu uçuşta taşınan yaklaşık 6.000 kadar mektup ve kartpostal, halen tüm dünyada pul koleksiyoncuların en gözde parçalarının başında gelmektedir.

Dünyada ve ülkemizde çok değişik filatelist dernekleri mevcut olup, ayrıca çeşitli sergiler, yarışmalar ve müzayedeler düzenlenmektedir. Bazı koleksiyonlar ve tek pul(lar)ın çok yüksek tecimsel değerleri vardır. Bu yüzden tüm bu faaliyetlerin kendine özgü oldukça kısıtlayıcı, katı yürütme kuralları vardır…

İlk havacılık temalı pul 1910 tarihli olup, Fransa’nın Nantes kentindeki havacılık gösterileri için çıkartılmıştı. Hindistan’dan sonra ikinci ülke olarak Fransa’da Lunéville ile Nancy arasında uçakla posta taşıması yapılmış (uçuş 17 dakika sürmüştü) ve bunun anısına pul basılmıştı. Dünyada üzerinde havacılık temasının bulunduğu ilk resmi uçak posta pulu ise 1917 yılında İtalyan Posta İdaresince Torino-Roma deneme uçuşu anısına bastırılmıştı. A.B.D'de Posta İdaresinin gayretleriyle 1918'de devreye 17 uçakla giren hava posta servisi için özel uçak pulu bastırılarak kullanılmıştı. Avrupa’da ise ilk “Hava Postası” pulları 1927 yılında kullanılmıştı. O zamana kadar havacılık pulları genellikle normal pulların yanına yapıştırılan küçük etiketlerden ibaretti.

A.B.D'nin ilk hava posta pulu, 1918

Hava postasındaki pullarda genellikle uçak, balon, zeplin, roket, kuş gibi uçabilen objeler ile havacılıkta önemli adımların atılmasını sağlayan kişi ve kurumlar tema olarak kullanılmaktadır. Ayrıca uçuş, akrobasi gösterileri, hava sporlarının etkinlikleri, anmalar vb. detaylar da vardır. Özellikle II. Dünya savaşı ve öncesinde posta pulu afişlere oranla daha geniş kitlelere ulaştığı için önem kazanmıştı. Bu konuda ilginç örneklerden birisi Hitler’in posta pulları aracılığıyla çok etkin propaganda yapmasıydı. Buna karşın 1941-1945 yılları arasında Nazi Almanya’sında Sovyet pullarının pul koleksiyoncularına satışlarının yasaklanması, Nazilerin pul ile propagandayı çok önemsediklerinin göstergesiydi.

2)Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye Cumhuriyeti’ndeki Havacılık Pulları:

1863 yılında (bazı kaynaklarda 1862 olarak geçmekte) sultan Abdülâziz’in Posta Nâzırı (bakanı) Agâh Efendi, İngiltere’de 1840'dan beri uygulanan mektuplara posta pulu yapıştırılmasını başlatmıştı. İlk Osmanlı pulu Darphanei Âmire’de (günümüzün darphanesi), Abdulfettah ve Eksercioğlu Agop Efendiler tarafından yapılmıştı. Bu pullara o dönemde “Tuğralı Pullar” adı verilmişti…

İlk hava postasını İstanbul-Kahire uçuşunu yapan Pilot Yüzbaşı Nuri ve Rasıt Yüzbaşı İsmail Hakkı Beyler tarafından taşınmıştı. Lefke (günümüzde Pamukova-Adapazarı) kazasına, Prens Celâleddin isimli Deperdussin tipi uçakla iniş yapmışlardı. Ertesi günü, 9 Şubat 1914 tarihinde Lefke posta müdürü, bir tane Bilecik, bir tane de Eskişehir’e ulaştırılacak posta çantalarını ekibe vermişti. Aynı gün Bilecik’e varan ekip, tekrar havalandıktan sonra arıza nedeniyle Bozüyük civarında zorunlu iniş yapmış, Eskişehir’e ancak 10 Şubat’ta (Bazı kaynaklarda 12 Şubat olarak geçmektedir. O.G.B.) ulaşarak posta çantalarını teslim edebilmişlerdi. Zarfların üzerine “Osmanlı uçakları tarafından Bilecik ve Eskişehir’e taşınan ilk hava postası” ifadesi basılmıştı.

Ankara Millî Hükümeti İstanbul ile her çeşit muhabereyi kesmiş, olanlara da sansür uygulamıştı. İlk uçak (tayyare) pulu 1919‘da kurtuluş savaşı sürerken taşınan postada kullanılmıştı. 7 Şubat 1922 günü Antalya’dan Akşehir’e Aviatik tipi eğiti uçağıyla Pilot Vecihi (Hürkuş) hareket edecekti. Bir süredir bekleyen postaların (yaklaşık 120 adet) nakli için Pilot Vecihi ile posta müdürü mutabık kaldı. Bu eylemi resmileştirip kalıcı kılmak için o sıralarda tedavülde bulunan yedi çeşit pul üzerine “7.2.1338 (=1922) Antalya Tayyare Postası Hatırası” sürşarjı yapılmıştı. Ayrıca bu pullar merkeze (İstanbul’a) danışılmadan çok acele hazırlanmıştı. Günümüzde filatelistler tarafından bu pullara katalog numarası verilmediği için ayrı kategoride ve katalog dışı kabul edilmektedir.

Türk Tayyare Cemiyeti Pulu 5 krş değerinde-1926

1926 yılından itibaren “Türk Tayyare Cemiyeti” adıyla bastırılan pullar tedavüle girmişti.  Türk Tayyare Cemiyeti için bastırılan yardım pulları, bayram vb. özel günlerde mektupların üzerindeki posta pullarının yanına yapıştırılırdı. Ayrıca tapu belgeleri, noterlik kâğıtları gibi birçok resmî evrak üzerinde kullanılmışlardı. Dört puldan oluşan bu serinin en önemli özelliği, üzerinde ilk kez uçak resminin olmasıydı.

1927 yılında yine “Türk Tayyare Cemiyeti” için 10 adet puldan oluşan yeni bir seri bastırılmıştı. Aynı yıl onaylanan 1037 sayılı yasa ile Posta ve Telgraf İdaresi (PTT) elinde bulunan bazı eski pulların Türk Tayyare Cemiyetince satılıp gelirinin de onlara tahsis edilmesi sağlanmıştı.

Türk Tarih Cemiyetinin uçak resimli 5Krş değerindeki pulu 1929-1935 yılları arasında tedavülde kalmıştı.

14.4.1930 tarihinde Hatay Devleti Suriye Uçak Pullarının üzerine Siyah ve Kırmızı sürşarj yaparak kullanıma sunmuştu. Seri sekiz puldan oluşmaktaydı. Pullar 1939 tarihine kadar kullanılmıştı…

1931 yılında başlayan Lufthansa uçuşlarında Türkiye’den de uçak ile bağlantılı olarak “Zeplin Hava Postaları” kabul edilmeye başlandı.

3.8.1931 tarihinde 1 kuruş ila 1 lira sürşarjlı yedi adet pul kullanıma sunulmuştu. Takiben aynı yıl Ekim ayında yeni harfli ve 20 para değerinde tek bir pul Tayyare Cemiyeti için bastırılmıştı. Bundan sonra tüm pullar yeni harflerle basılacaktı.

1932 yılında “Türk Tayyare Cemiyeti” için 1, 5, 10 kuruş değerinde üç puldan oluşan yeni bir seri tedavüle girmişti.

1933 yılında yine “Türk Tayyare Cemiyeti” için 10 para 1 ve 5 kuruş değerinde üç yeni puldan oluşan seri bastırılmıştı. İlk özel filatelik damga 1.10.1933 günü DHY'nın İstanbul-Roma seferinin başlamasında kullanılmıştı.

28.5.1934 tarih ve 2450 sayılı Tayyare Pulu Hakkındaki Kanunun dördüncü maddesine göre her yıl 30 Ağustos Tayyare Bayramında posta ve telgraf ücretlerinden ayrı olarak Posta ve Telgraf İdaresince kartlara 20 para, mektuplara 1kuruş, kıymetli mektuplara 2.5 kuruş ve telgrafa 5 kuruşluk tayyare pulunun yapıştırılmasını öngörüyordu.

15.8.1934'te Ankara-İstanbul arasındaki sefere konan ilk uçak postasına, 1930'da tedavüle giren 22 parçalık Türkiye Cumhuriyeti pul serisinden (I.Uçak Serisi) arta kalan beş parçalık pul serileri yeniden ücretlendirme ve üzerlerine yapılan uçak resimleriyle sürşarj edilerek sunulmuştu. Bu ilk uçak serisi 31.12.1950 tarihine kadar kullanılmıştı.

1937 yılından itibaren “Tayyare Müdafaa Pulları” kullanılmıştı. Sürşarjlı seri üç puldan oluşuyordu. Bu uygulama 1947 yılında kabul edilen yeni bir yasayla yürürlükten kaldırılmıştı.

1939 yılında Nazi Almanya’sının Faşist İspanya rejimiyle dayanışma kartpostallarına bir çeşit yanıt olarak Türkiye-ABD dostluk pulları dolaşıma girmişti.

II. Dünya savaşı yıllarında Türkiye’nin siyasi konumu resmi propaganda araçlarının yanısıra posta pullarıyla da yansıtılmıştı. Pul üzerindeki imgelerin askeri zaferler, siyasi müttefiklik, bilimsel buluşlar vb. konular didaktik anlatım dili yardımıyla halka kolayca aktarılabilmekteydi. Savaş boyunca posta pullarının işlevleri halkı yönlendirmek, eğitmekle sınırlı değildi. Örneğin takse pullar sayesinde devlet-halk arasında maddi temelli bağlar ve sosyal algı oluşturulmaktaydı. Bu süreçte tedavüle sürülen pullarda tarafsızlık konumundaki devletin her an savaşa hazır olduğu mesajı ve ulusal seferberlik siyaseti (!) ön plana çıkartılıyordu. 15.7.1939 tarihinde ABD'nin 150. kuruluş yıldönümü anısına çıkartılan hatıra pulları Türkiye-ABD dostluğunu vurgularken, aynı dönemde bastırılan Nazi Almanya’sı-Franko’nun faşist İspanya’sının dayanışma kartpostallarına bir cevaptı. Diğer bir örnek II. Dünya savaşının son yıllarına doğru İhap Hulusi Görey’in tasarladığı “Milli Müdafaa Pulları” serisi idi. Yurtiçi postalarda orduya yardım amacıyla kullanılmaya başlanmıştı. Bu seride orduya yardım amacı ve savaş sonrasında S.S.C.B. ile yaşanan Boğazlar, Kars-Ardahan sorunları nedeniyle güçlü birlik vurgulanırken, en uzun süre dolaşımda kalan pul serisi olarak ayrı bir öneme sahipti.

1941 yılı Uçak Serisinin 9 ve 35 kuruşluk pulları tematik pul serileri içinde önemlidir. Aynı şekilde 1954 yılı Havacılık Konferansı serisinin 35 ve 45 kuruşluk iki pulu da koleksiyonerlerce önemlidir.

1.1.1949 tarihinde tedavüle giren pul serisinin temasında üç büyük kentimizin göklerinde uçan uçaklar yer almaktadır. Bu serini amacı, ekonomik faaliyetlerde bu yeni hızlı ulaşımı yaygınlaştırmak için havaalanlarının yapım gerekliliği hatırlatılmaktaydı. 1949 tarihli IV. Uçak pulları serisinden 30kuruş değerindeki bir pulun üzerinde Bebek sahili, Mısır Konsolosluğu, Bebek camisi ve Boğazla birlikte pervaneli bir uçak resmi yer alır. Altı pulluk bu seri İsviçre’de bastırılmıştı. Serinin ilk pulu daha sonra “9 Nisan 1951 Sanayi Kongresi” sürşarjıyla da kullanılmıştı.

16.5.1950 tarihinden itibaren Türk Hava Kurumunun (Türk Tayyare Cemiyeti ismi artık kullanılmıyordu) 25. kuruluş yıldönümü için PTT yeni bir seri çıkarmıştı. 8 adet puldan oluşan seri 0.50 ila 50kuruş arasında değerlere sahipti.

19.5.1950'de tedavüle çıkan tek serilik pulda İstanbul Boğazı ve Rumelihisarı üzerinde uçan Super Constellation C-69 tipinde bir yolcu uçağı görülmektedir. 2½TL değerindeki pul, o sıralarda Türkiye’de gelişen uluslararası uçuşların önemi vurgulanmaktaydı.

17.10.1950 tarihindeki “ICAO Milletlerarası Sivil Havacılık Kongresi” için çıkartılan üç hatıra pulundan zeytuni yeşil-mavi renkli 20 kuruş değerindeki, Hezarfen Ahmet Çelebi’nin Galata kulesinden Üsküdar’a uçuşu betimlenmişti. Bu tema insanlığın en büyük tutkularından biri olan “uçma” hayalinin gerçekleşmesi, Galata Kulesini Doğu-Batı sentezi ve Boğaziçi’ni uçarak geçen Hezarfen’in bunu bütünleştiren çabasını vurgulamaktadır. Serinin ikinci pulunda Beyoğlu, Galata, Haliç ve Boğaziçi üzerinden uçarak geçip inişe geçen DC-3 yolcu uçağı vardır. 60 kuruş değerindeki bu pulda yolcu-yük taşımacılığında hızla gelişen aracı simgelerken İstanbul’un taşımacılıktaki önemi vurgulanmaktadır.

“Cumhuriyetin 30. Yıl Dönümü” serisinde yer alan “Yeşilköy Hava Meydanı” pulu 35 kuruş değerinde olup 29.10.1953'de tedavüle girmişti. Üzerinde Yeşilköy Hava Limanının eski terminali, apronu ve kalkıştaki bir uçak yer almaktadır. Altı pulluk bu seri Viyana’da basılmıştı.

20-25 Eylül 1954'de “Uluslararası Havacılık Federasyonu (F.A.I.)”  47. Konferansı İstanbul’da Yıldız Sarayında düzenlenmişti. Konferans nedeniyle PTT tarafından üç pulluk seri satışa sunulmuştu.

1.11.1954 yılında basılan “Uçak Posta” serisinde 40 kuruşluk değerindeki pulda Yeşilköy terminali ve apronda bir DC-3 yolcu uçağı görünür. Seri, beş puldan oluşmaktadır.

5.12.1957 tarihinde T. Hava Kurumunun XV. Büyük Kongresi için PTT tarafından altı puldan oluşan yeni bir seri tedavüle çıkarılmıştı. Aynı şekilde T. Hava Kurumunun XVII. Büyük Kongresi için 16.11.1961 tarihinde dört pulluk yeni bir seri çıkarılmıştı…

13.8.1959'da “Kuş Resimli Uçak Posta” serisi tedavüle sürülmüştü. Sekiz pulluk seri, 40 ila 245 kuruş değerlerinde olup, değişik kuş çizimleri vardı.

1.6.1961 tarihinde Türk Hava Kuvvetlerinin 50. Kuruluş yıl dönümü için üç puldan oluşan hatıra serisi çıkarılmıştı.

16.2.1965 tarihinde Türk Hava Kurumunun 40. kuruluş yıl anısına üç pulluk seri çıkarılmıştı.

13.7.1967'de “Sivil Uçak Resimli Posta Pulları” serisi tedavüle girmişti. Beş puldan oluşan seri DHY ve THY'nin biri jet, dördü pervaneli uçaklarının resimleri yer alıyordu.

10.10.1967 günü ikinci “Kuş Resimli Uçak Posta” serisi kullanıma sunulmuştu. Beş puldan oluşan seride kullanılan resimler alıcı (yırtıcı) kuşlara aitti.

18:10.1969'da “Türkiye’de İlk Uçak Postasının 55. Yılı” hatıra serisi çıkartıldı. 60 ve 75 kuruşluk iki pulluk seri, meraklılarca ilgiyle karşılanmıştı.

2.5.1970 günü “Türk Haritacılığının 75. Yılı” için çıkarılan beş puldan birisinde haritacılık için hava fotoğrafçılığını betimleyen kompozisyon vardı.

1.6.1971'de Ankara’da basılan 475 kuruş değerindeki pulda Hezarfen Ahmet Çelebinin Galata Kulesinden uçuşu tasvir edilmişti. Bu seride altı pul yer alırken Türk Hava Kuvvetlerinin 60. Yıl kutlamaları için bastırılmıştı. Seri, pulcular tarafından beğenilerek çok kısa zamanda tüketilmişti.

11.12.1973 günü Uçak Konulu Posta serisi çıkmıştı. İki puldan oluşan serisinde THY nin envanterindeki DC-!0 ve F-28 uçaklarının çizimleri vardı.

24 Eylül 1979'da “Avrupa Ulaştırma Bakanları 8. Sempozyumu” anısına beş lira değerinde pul basılmıştı. 23 ülkeden 385 delegenin katılımıyla gerçekleşen sempozyum için çıkartılan pul, deniz dalgaları üzerine yerleştirilmiş ve karayolundan oluşan “8” rakamı ile onun üst gözünde demiryolu tünelindeki tren ve “8” in ortasından üstüne ve sola (batıya) yönelen bir uçak temasıyla ilginç bir grafik çalışmasıydı.

3.6.1981 günü 1967'de sürülen sivil uçaklar serisinden THY nin F-27 uçak resimli ve 60 krş değerindeki pulu 10TL sürşarjlı olarak tedavüle sokulmuştu.

20.5.1983 de “Devlet Hava İşletmeciliğinin 50. Yılı” adıyla iki pulluk bir seri kullanıma sunulmuştu. 50 TL. değerindeki pulun üzerinde THY'nin B-727 uçağı ile 70 TL değerindeki pulda Atatürk Havaalanının kontrol kulesinin resmi vardı.

7.12.1984'de “Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatının (ICAO) 40. Kuruluş Yılı” anısına 100 TL değerinde bir pul basılmıştı.

16.2.1985 günü Türk Hava Kurumu için iki pul basılmıştı. Bir tanesinde balon, diğerinde paraşütle atlayan birisi ve uçak resmi vardı.

1988 yılında, 200 TL değerinde  “Türk Havacılık ve Uzay Sanayii” anma serisi iki pulla sürüme sokulmuştu.

13.9.1997 tarihinde “I. Dünya Hava Oyunları” için dört puldan oluşan seri çıkarılmıştı. Planör, balon, han-glider ve Atatürk temalı pullar meraklılarca ilgiyle karşılanmıştı. Ayrıca bu oyunlar için üç adet posta kartı -açılış ve kapanış için farklı- bastırılarak sunulmuştu.

2000 yılında “PTT nin 160 yıl” kutlamaları için bastırılan üç kartpostaldan bir tanesinde uydu haberleşmesi, uçak, tren ve gemi ile posta taşımacılığı, diğerindeyse acele posta servisi (APS) için uçakla taşınan bir zarf teması kullanılmıştı.

15 Mayıs-18 Haziran 2001 tarihlerinde İstanbul-Kahire-İskenderiye seferinin “Altın Kanatlar” adıyla yeniden aynı güzergâh ve benzetilmiş uçaklarla uygulanmıştı. Bu uçuşun hatırasına PTT dört adet puldan oluşan bir seriyi 16 Mayısta tedavüle sokmuştu. (Bu seferi yapan uçaklar 1914 yılında kullanılan Blériot ve Deperdussin tiplerine benzetilmiş dizaynlarıyla Hava Kuvvetlerinin Kayseri İkmal Bakım Merkezinde üretilmişti.) Konuyla ilgili bir de kartpostal bastırılmıştı.

7.12.2004 günü “Türk Yıldızları” ismiyle Türk Hava Kuvvetlerinin akrobatik gösteri için takımı için dört pulluk özel blok basılmıştı. Pullar 600, 700, 800 ve 900 TL değerindeydi.

16.9.2010 tarihinde Vecihi Hürkuş’u anmak için her biri 25 kuruş değerinde dört puldan oluşan bir seri, ilk gün zarfları ve özel damgasıyla tedavüle girmişti.

İstanbul Hava Limanı için ilk pul 5.9.2013'de “11.Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Şurası 2013” pul serisinden çıkmıştı. 1.10 TL değerindeki pulu PTT matbaası basmıştı.

2014 yılında Yüzbaşı Fethi Beyin ölümünün 100. Yıl anısına dört puldan oluşan seri basılmıştı.

18 Mart-8 Nisan 2014'de “Çanakkale Savaşlarının Bilinmeyen Cephesi: Hava Savaşları” isimli özel bir sergi, PTT müzesi tarafından Ankara’da açılmıştı.

Pullar, devletten izinli matbaalarda basılmıştı: Örneğin İstanbul’daki Damga Matbaasında 1934, 1937, 1941 yıllarında uçak pullarının sürşarjları basılmıştı. Ankara’daki Güzel Sanatlar Matbaasında T.H.Kurumu’nun 25.Yıldönümü, 1954 yılı Hava Kurumu Havacılık Federasyonu Konferansı pulları burada basılmıştı. İstanbul’daki Klişecilik ve Matbaacılık T.A.Ş. ise 1950 yılında İstanbul’daki sivil Havacılık Konferansı, 1954 yılındaki Havacılık Konferansı pullarını basmıştı. İstanbul Güzel Sanatlar Matbaasında uçak pulları, Apa Ofset Matbaasında 1961 yılı Türk Hava Kuvvetleri, 1962 yılı Nato pulları basılmıştı.

Ayrıca yurtdışındaki matbaalarda da pullar bastırılmıştı: Avusturya Devlet Matbaasında (Osterreiche Staatsdrückerei) birçok serilerin yanısıra Kore Savaşlarını Anma serisi bastırtılmıştı. İsviçre’deki Courvoisier S.A. Matbaası 1935-1963 yılları arasında çeşitli serilerin yanısıra 2½ liralık uçak pullarını basmıştır. İtalya Devlet Matbaası (Instituto Poligrafica Della Stato) 1954 yılında Nato ve Uçak Serileri pullarını basmıştı.

Türk pullarının daha önceki koleksiyonunda kategoriler olarak uçak pulları, yardım cemiyetleri pulları içinde Türk Tayyare Cemiyeti ve Türk Hava Kurumu pulları, müdafaa pulları içinde de tayyare müdafaa pulları vardır. Günümüzde ise uzay ve havacılık konuları da ayrı bir kategori olarak listeye eklenmiştir. Bunların dışında daha birçok ana ve alt konu başlıklı koleksiyon bölümleri vardır. Öte yandan filatelistler için büyük öneme sahip ilk gün zarfları ve posta damgaları koleksiyonu da ayrıdır.

3) İlk Gün Zarfları:

Tedavüle yeni çıkan pul serisinin ilk günü için PTT (tüm dünyada aynı uygulama vardır) genellikle özel bir damga hazırlar. Pul(lar)ın mevcut temasına bağlı olarak ilgili şehirde veya özel olarak yapılmış resimli ilk gün zarflarına veya normal zarflara yapıştırılan pullara bu damga basılır. Bu damgalı pulları taşıyan zarflara ilk gün zarfları denir. Bunlar koleksiyonerler için çok önemlidir. Aynı işlem kartpostallara uygulansa da, ilk gün zarflarından daha az değerde kabul edilir. Ayrıca ilk gün zarflarının değerini arttıran diğer bir faktör de sayısına bağlıdır: Tiraj arttıkça değerini azaltır.

THY nın İstanbul-Basel ilk gün uçuş zarfı

Bu konuda dünyadaki en eski ve kıymetli örneklerin arasında balonlardan atılan kartlar başta gelir. 18.2.1911'de Hindistan’ın Allahabad kentinden yaklaşık 6.000 mektup ve kartla havalanan uçağın taşıdığı ilk hava postası damgalı mektuplar yine en değerli koleksiyon parçalarıdır.

İlk gün zarfına bir örnek: İstanbul-Kahire uçuşu anısına…

Ünlü İngiliz mimar Norman Foster 1997'de Royal Mail’in (İngiliz Posta İdaresi) çıkardığı beş posta pulunun ilk gün zarfı için “Havacılık, mühendisliğin bir mimarlık eserinin yapılmasını mümkün kılan yan kolu olarak ortaya çıktı. Hayret verecek kadar kısa sürede daha büyük, daha hızlı işleyen alan haline geldi. Bugün kendisini ortaya çıkaran mühendislik için müthiş değerli bilgi hazinesine dönüştü.” diyerek havacılığın tasarımdaki yerini vurgulamıştı.

4) Meraklısı İçin Notlar:

a) Her ne kadar günümüzde pek kullanılmıyorsa da eskiden dilekçeler, evraklar, kıymetli kâğıtlar vb. resmi yazışmalara damga pulu yapıştırılırdı. Bu uygulama ülkemizde 17 Şubat 1947 ve 5008 sayılı yasayla başlamıştı.

ANAP hükümeti bakanlarından Mustafa Taşar’ın emriyle Tügsaş (Türkiye Gübre Sanayi A.Ş) başta 100 milyon, meclis araştırması sonucu 87 milyona gerileyen pul alımı haberleri kamuoyunu epeyce meşgul etmişti. Kamu kurumu Tügsaş’a aldırtılan ve başta seçim, bayram kutlamaları gibi kişisel postalarında kullanılan bu pullarla ilgili haberler basında sıklıkla yer almıştı. Ne var ki daha sonra SHP-DYP koalisyonunda da benzeri uygulamalar ortaya çıkınca duruma bütün gazeteler veryansın etmişlerdi…

b) PTT, "KİŞİSEL PUL" hizmeti ile gönderilerinizde kendi logonuz veya fotoğrafınızdan üretilmiş kişisel pulunuzu kullanma imkânı tanımaktadır. Tanıtım ve reklam amaçlı olarak, kuruluş yıldönümü, bayram, yeni yıl vb. özel günleri kutlamak, belli bir olayı anmak gibi amaçlarla kişi veya kurumların seçip belirlediği bir objenin resmini PTT pul haline getirmektedir. Basılan bu pulları gönderici olarak normal postalarda kullanabilmektedir.

c) Günümüzde e-posta, akıllı telefon vb. uygulamalarla özellikle kişilerin haberleşmesinde klasik postanın yerinin azalması ve ülkemizde PTT kurumunun mevcut postalarda pul yerine bir tür ücret damgasıyla işlem yapması, pulun sadece meraklıları tarafından aranmasıyla sonuçlanmaktadır. Bu da genç kuşakları pullara yavaş yavaş yabancılaştırmaktadır.

d) Ülkü Tamer’in 2009 yılında Çınar Yayınlarından yayımlanan “Pullar Savaşı” kitabı ilginçtir. Alman pullarının Hitler’i pul güzeli seçtirmek için diğer ülke pullarına açtıkları savaş ve arka planda güçlülere karşı özgürlük yanlılarının direnişini anlatan önemli bir çocuk kitabıydı…

70 li yılların ortalarına kadar erkeklerin yanındaki kadına “yukarıda pul koleksiyonumu göstereyim” teklifi başka anlamlar taşırdı! Oysa bu teklifi yapanların en azından bir kısmı gerçekten pul koleksiyonlarına sahip olabilseydi…!

Faydalanılan Kaynaklar:

*Türkiye’de Pul ve Pulculuk (M.Müfahham Akoba-Ceylan Yayınları, 1963)

*Pulko: Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye Cumhuriyeti Posta Pulları Kataloğu ( Pulko, 2005)

*Pul Dosyası: Allı Pullu Vakalar (Raşit Gerçek-Denklem 4 Yayınları, 1992)

*Hezarfen ve Lagari (Ali Kuzu-Paraf Yayınları, 2013)

*İstanbul’un Nâzım Planı (Sunay Akın-Çınar Yayınları, 1996)

*Hayat Tarih Mecmuası (Sayı:6 1965)

* “Nur-ı Dîdem Kızım Hâmidem” Dünden Yarına Haberleşmenin Serüveni (Editör: Mine Haydaroğlu-Yapı Kredi Yayınları, 2006)

*İstanbul’un 100 Pulu (Şerif Antepli-İstanbul B.Belediyesi Kültür A.Ş. yayınları, 2017)

*Yıllar Boyu Tarih Dergisi (Sayı:6 Haziran, Sayı:8Ağustos 1980)

*Tarih ve Toplum Dergisi (Sayı:8 Ağustos 1984)

*National Geographic Türkiye Dergisi (Sayı:125 Eylül 2011)

*2.Dünya Savaşında İletişim ve Propaganda (Sezer Akarcalı-İmaj Yayıncılık, 2003)

*P Dünya Sanatı Dergisi (Sayı:41 Yaz 2006)

*Uçak (David Pascoe-Optimist Yayın Dağıtım, 2015)

*Pullarda İstanbul /Sekine Karakaş &Hakan Anameriç &Fatih Rukancı-Turizm ve Kültür Bakanlığı, 2011)

*İroni ve Gerilim (Editör: M. Sinan Niyazioğlu-Koç Üniversitesi Vekam, 2016)

*Türkiye’de Ticari Havacılık Tarihi (Editör: Kıvanç Hürtürk-D Yayınevi, 2009)

*Türk Havacılık Kronolojisi (Stuart Kline-Dönence, 2002)

*Türk Pulları Kataloğu Cumhuriyet Dönemi (Pul Tüccarları Derneği, 1981)

*1925 ten Günümüze Türk Hava Kurumu Pulları (Selçuk Bilben-Türk Hava Kurumu Yayınları, 2014)

*Nazi Almanya’sı Döneminde Basılan Posta Pullarının Propaganda Amaçlı Kullanımı (Caner Çakı-Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi Cilt:6 Sayı:2, Eylül 2018)