Programın rasyoneli: Pilotların psikolojik sorunlarını doktorlara veya yöneticilere aktarmaktan çekindikleri; psikolojik bir tanı ile damgalanma ve uçuştan ayırılma kaygısı yüzünden bundan imtina ettikleri bilinir. Destek ve yardımın, aynı stresleri beraberce yaşadığı meslektaşlarından gelmesinin daha iyi sonuç verdiği; karşılıklı anlayış, empati, güven ve gizlilik içinde sürdürülen ilişkinin çözüme ulaşma bağlamında daha etkili olduğu görülmüştür. Bu olanak onlara sunulmazsa sorunlar gizlenir ve yeraltına iner. PPSP güvenli bir bölgede sorun çözme fırsatı vererek, hem pilota hem de havayolu şirketine kolaylık getirmektedir.

Akran / arkadaş desteği programları psikiyatride, okullarda, askerlikte ve endüstride de uzun yıllardır kullanılmıştır: Sosyal fobi, panik, TSSB, şizofreni, alkol-madde bağımlılığı, Alzheimer gibi hastalara; uyum ve davranış sorunları yaşayan öğrencilere; intihar, firar, uyuşturucu riski olan askerlere de uygulanmaktadır. 'Tutor, buddy, candaş, uyum yöneticiliği, peer support' gibi isimler altındaki çalışmaların işlevselliği görüldükçe daha sık duyulur olmuştur.

Havacılıkta akran/arkadaş pilot desteği çalışmaları: 1970 ve 1980’lerde ABD’de alkolizmi engelleme ve kaza sonrası psikolojik destek amaçlı çalışmalar yapılmıştır (Human Intervention Motivation Study-HIMS; Crisis Incident Response Program-CIRP). 1980'lerde İngiltere’de 2 kabin görevlisinin intiharı sonrası British Airways öncülüğünde bir program (Welfare Intervention Program-WIP) devreye sokulmuştur. Uçuş kazalarında ölenlere ve yakınlarına destek amacıyla Almanya’da 1994 yılında kurulan Stiftung Mayday vakfı bugün de etkin bir şekilde faaliyettedir. 2013 yılında Hollanda’da KLM öncülüğünde kurulan Anti-Skid Group ise alkol ve madde bağımlılarına yardım ağırlıklı olarak çalışmaya başlamış, ama misyonunu arkadaş destek programına genişletmiş durumdadır. 2014 yılında İngiltere’de pilotlar derneğinin (BALPA) büyük ses getiren yorgunluk anketi sonuçları, orada da arkadaş destek programına evrilmiştir. Kanada ve Güney Afrika’da da benzeri çalışmalar yapılmaktadır...

Tüm bu çalışmaların ortak amacı, kokpit ve kabin ekiplerinin uçuş emniyeti için risk oluşturan psikososyal sorunlarına kendi iç dinamiklerini kullanarak destek vermektir. 2015 yılında EASA ve ECA, bunu belirlenmiş prensipler çerçevesinde ve uzmanlar gözetiminde uygulama adımı atmış bulunmaktadır (European Peer Pilot Support Initiative-EPPSI).

İlkeler:

1. Güvence: Kendini açan, sorunlarından kurtulmak için çaba gösteren pilota, bu süreç sonunda cezalandırılmayacağı veya uçuştan ayrılmayacağı (lisansını kaybetmeyeceği) güvencesi verilecektir.

2. Gizlilik: Verilen (veya alınan) bilgiler kesinlikle gizli tutulacak, başkalarıyla (şirketle bile) paylaşılmayacaktır. Riskli zihinsel hastalık durumlarında ilgili yerlere sevk etme yetkisi saklı tutulacaktır.

3. Program tüm pilotlara duyurulacak, amacın bazı sorunlu kişileri sistemden uzaklaştırmak olmadığı anlatılacak ve güvence verilecektir. Sorunları olan pilotların (just culture raporlama sistemi çerçevesinde) kendi yanlışlarını dürüstçe itiraf etmeleri, destek talep etmeleri ya da meslektaşları tarafından programa katılmaya teşvik edilmeleri beklenecektir.

4. Bağımsızlık: Problemli pilota gönüllü olarak destek verme sorumluluğunda olan kıdemli pilotlar (mentor, coach, supporter) ve programı yöneten uzmanlar grubu kesinlikle şirket yönetiminden direktif almayacak, bağımsız çalışacaktır.

5. Destek verecek olan pilotlar (supporter) konuyla ilgili eğitim alacak, belirli aralarla program yöneticisi uzman grubuyla istişarede bulunacak (dibrifing, supervision), sorunlu meslektaşlarıyla hiyerarşik ilişki kurmayacaklardır.

6. Program Yöneticisi Uzman Grubu; uçuş doktoru, uçuş psikoloğu, uçuş psikiyatristi, deneyimli pilot-lar ve CRM-SMS uzmanlarından oluşacaktır (bağımsız bir şirket, dernek, vb.)

Stiftung Mayday

1994’te Berlin Airshow’da bir Rus pilotun ölümü ile sonuçlanan kazadan sonra, Frankfurt’ta geride kalan eşi ve 2 çocuğu için para toplanması ile başlayan girişim bir vakıf kurulmasıyla sonuçlanmıştır. Bu vakıf giderek pilotların her tür psikososyal sorunları için (ailevi, mesleki, yasal, ekonomik stresler, hastalıklar, uçuş korkusu, alkol-madde bağımlılığı, vs.) başvurabilecekleri güvenli bir adres haline gelmiştir. Halihazır performansı: Yılda 250 olayda destek; %90 çözüm, %10 çözümü zaman alan olaylar…

Türkiye’de Pilot Arkadaş Destek Programı (PPSP) hazırlıkları SHGM, THY ve Pegasus’ta başlamıştır. Diğer şirketlerin de zaman yitirmeden çalışmaya başlamaları; ayrıca psikolojik destek verecek uzman grupların (konuyla ilgili bilgi altyapısı ve Türk kültürüyle uyumlu prosedür yönünden) kendilerini hazırlamaları gerektiğini düşünüyoruz. Bu programın belkemiğini havacılık psikologları oluşturacaktır. Her şirkette istihdam edilmesi gereken havacılık psikologlarının görev tanımlarını, işlev ve misyonlarını sonraki yazımızda işleyeceğiz.