* Uçulan hava aracının cinsine göre ani çıkan arazi engellerinden kaçınma manevralarında kanat, kuyruk, gövde altı, helikopterde pal(ler)i yere çarpma riskinin yüksek oluşu, en çok karşılaşılan kaza tiplerindendir. Özellikle büyük gövdeli ağır uçaklarının (bombardıman-nakliye) geniş geniş kanatları, manevra yeteneklerindeki bir takım kısıtlamalar, alçak uçuşta kaçınma hareketlerinde çok önemli dezavantajlar olup, uçuşu daha riskli kılmaktadır. Meskûn bölge üzerindeyken bilinmeyen mimari yapılarla birden karşılaşılması önemli tehlike faktörlerindendir.

* Bir şeyi görünce beynin sol prefontal korteksi 0.13 saniyeden daha az bir sürede tepki vermektedir. Bir kez daha gördüğümüzde ve tehdit etmemesi koşuluyla tepki süresi 0,4 ila 1 saniyeye artmaktadır. Daha farklı bir deyişle ilk izlenimde düzeltme kumandası verme hızlı olurken ikinci kez karşılaşıldığında -eğer fark edilirse- üç ila sekiz kat uzun sürede tepki verilebilir. 420 knot/h yer süratiyle (av-bombardıman uçaklarının profil eğitim uçuşlarında kullanılan ortalama hız) alçak uçuş yapılırken yatay hareket miktarı bir saniyede ≈216 metredir. 30 metre yüksekten uçulduğunda algılama ve düzeltme kumandalarının verilmesinin zaman bakımından yetersiz kalabileceği çok nettir. İnsan algı-tepki yeteneklerinin uçak performansına yetişmekte zorluk çekmeleri hatta başarısız olmaları sonucu özellikle darbe (strike) tipi bombardıman uçaklarında alçak uçuş yapabilen oto-pilot(lar) geliştirilerek uygulanmıştır.

* Alçak uçuş, askeri pilotların eğitiminde zorunlu olarak yapılmaktadır. Ancak kişide başlangıçta, korku karşısında istem dışı salgılanan adrenalin hormonun kana enjekte edilmesiyle vücutta fiziksel bir takım değişiklikler olur: Kalp atışının hızlanması, bazılarında terleme vb. Eğitimde yetkinleştikçe bu kez dopamin salgılanarak bir tatmin, hoşlanma duyguları gelişir. Elbette çok daha karmaşık hormonal faaliyetler (serotonin, oksitosin ve vazopresin) mutlu olma duygularımızla birlikte arzu edilen ve güvenilen birisi olmayı da hissettirir. Sonuçta alçak uçuş görev zorunluluğundan çıkıp bir takım psikolojik etkilerle kişisel tatmine dönüşebilir. İşte bu noktadan itibaren pilotu bekleyen çok büyük riskler başlamıştır. Disiplinden uzaklaşmamayı sağlayabilmek için çok fazla nedeni elimine edebilmenin yolu, pilotların ciddi eğitim sürecine, psikolojik olarak bilinçlendirmenin de eklenmesi gerekmektedir: Eğitimde belli psikolojik özelliklerden rekabetçi duygularla gereksiz risk almak, hatta kuralları göz ardı etmek (disiplinsizlik), narsizm, gösteri- en iyi pilot sendromu ile ego tatmini, pazartesi sabahı-Cuma sendromu gibi durumlar yeterince incelenip farkındalık sağlanmalıdır.

* Yüksek gerilim ve telefon hatlarına çarpma, önemli bir risk faktörü olup bu türden kazalar azımsanmayacak kadar çoktur.

Kraliyet Hava Kuvvetlerine (RAF) ait Canberra tipi savaş uçağı hangar içinden geçiyor

* Göç mevsiminde uçulan bölgenin özelliğine göre (göç yolları, yuvalama vb.) kuşlarla çarpışma riski diğer uçuş safhalarına göre daha fazladır. Ayrıca sürat yüksek olduğu için çarpışma enerjisi de fazladır. Oluşan hasarlar çok büyük olup bazen ölümlü kazayla sonuçlanabilmektedir.

* Küresel iklim krizine bağlı olarak çekirge sürülerinin daha büyük ve daha çok görülmesi havada ayrı bir çarpışma risk faktörüdür.

* Az da olsa uçurtma ve meteorolojik keşif balonlarıyla çarpışma riski vardır.

* Meteorolojik koşullara bağlı olarak alçak uçuşta farklı kategorilerde daha birçok tehlike vardır. Özellikle düşük süratli hava araçlarını daha yoğun etkileyen dağ dalgaları, vadi veya meteorolojik cephelerin cinsine bağlı olarak önünde veya arkasındaki şiddetli rüzgârlar hava aracını birden zorlu durumlara sokabilmektedir.

* Gün doğumu, gün batımında veya bulunulan enlemlere göre güneşin ufukta olduğu zamanlarda, ona doğru yapılan uçuşlarda görüş ve derinlik hislerinde geçici kayıplar yaşanabilmektedir. Aynı şekilde görüşün düşük olduğu puslu veya yağış içinde (yağmur, kar vb.) yapılan uçuşlarda uzaklık-yakınlık, derinlik kestiriminde yanılgılar olabilmektedir. Öte yandan üzerinde uçulan yerin özellikleri görsel yanılgılarda önemlidir. Örneğin karla kaplı düz bir satıh üzerinde güneşe doğru uçmak veya çok durgun deniz yüzeyinde ufkun görünmediği puslu hava koşullarında çabuk yorulmayla gelişen irtifa hataları kolaylıkla yapılmaktadır…

* Pilot kontrolünde yere çarpma (C.F.I.T.) hadiselerinin yarısı gündüz olurken nedenleri pek çoktur. Yorgunluk, ilgisiz bir ayrıntıya takılıp kalmak, dikkatin dağılması, durumun farkında olunamaması, büyülenme vb. nedenler pilotun kaza yapmasını sağlayabilmektedir. Günümüzün havacılığında gittikçe daha sık kullanılan gece görüş gözlükleri bu tür kazaların oluşumunda ayrı bir faktördür.

* Aynı uçak tipinde uzun yıllar uçuşun getirdiği alışkanlık tuzağında önemli faktör, tekrarlanan işlem basamaklarında rutine geçilmesiyle monotonluğun gelişmesidir. Özgüvenin getirdiği rahatlık ve hatta umursamazlığın sonucu gerekli emniyet tedbirlerinin göz ardı yapılması kazaya yol açabilmektedir.

Bir Müttefik pilot, 1945 yılı başında İtalyan Macchi-200 tipi uçağıyla alçak geçiş yaparken yer ekibinden birisine çarpıp başını kopardığını fark etmemişti. Pilot indikten sonra kanadın firar kenarında kafatası parçalarının bulunduğu bir çukurla karşılaşmıştı…

* Gösteri uçuşlarında daha çok kazanma hırsı -günümüzde bunun parayla ilişkisi daha fazladır- limitleri zorlamalarla birlikte kazaya davetiye çıkartmaktadır.

* Kokpit içinde dikkati dağıtıcı her bir faktör, alçak uçuşta kaza riskini arttırabilmektedir…

* Gün geçtikçe gelişen İHA, SİHA, drone uçuşlarında operatör pilotların etik, iyi ahlaklı, psikolojik bakımdan dengeli özelliklere sahip olması çok önemlidir. Bu konuda ABD’nin Afganistan, Yemen, Irak vb. ülkelerdeki insansız hava aracı operasyonlarında çok fazla sivilin bilinçli olarak öldürülmesi, yaralanması yeni yeni gündeme gelmiştir.

                                                                         ****

* Tarihteki ilk motorlu uçuşun alçak uçuş olduğu kesindi ama Wright Kardeşlerin hayali daha yükseklerden uçmaktı.

* Ne tür hava aracıyla alçak uçuş yapılırsa yapılsın, o türe ait değişken riskleriyle birlikte uçuculara keyifli ve heyecanlı duygular yaşatan uçuş türüdür…

“A Bridge Too Far” filminden bir sahne

İLGİLENENLER İÇİN NOTLAR:

* Alçak uçuş için Türkçe havacılık jargonunda -esas anlamı temeline kadar yok etmek olmasına rağmen- tersine “Yerle Yeksan veya daha güncel olarak Yerle bir” ifadeleri kullanılmaktadır. İngilizce’de “Lower than a snake’s belly” ifadesiyle belirtilmektedir.

* Kurtuluş savaşında havacıların cesaret ve çabaları, Atatürk’ün ilgisi ve sevgisini özel olarak göstermesine mazhar olmuştu.

* Kurtuluş savaşından sonra Atatürk’ün otomobil ve trenle gezilerinde pilotlar, genellikle Vecihi Hürkuş neredeyse araca sürünerek yaptığı alçak uçuşuyla saygı ve sevgilerini göstermeye çabalardı. Nitekim bu davranışları nedeniyle Atatürk “Bu çocuğa bir şey olacak diye korkuyorum. Bu uçuşlarda tehlikeli hareketler yapmasa daha memnun olacağım. Söyleyin, o kadar alçaktan uçmasın!” demişti.

* Türk Hava Kurumu’nun 1940'lı yıllarda II.Dünya savaşı içinde, Hava Kuvvetleri pilot adayı eğitiminin bir bölümü olan İleri Uçuş (Harbe Hazırlık) programındaki yedinci görev: Yalama (Alçak) Uçuş, 40. Görevde Kolla Yalama (Kol Uçuşuyla Alçak) Uçuş ve bir avcının Bombardıman Taarruz Koluna Gölge Atışı idi.

* Körfez savaşı sırasında Amerikalı bir pilot, filo komutanının yakasına yapışarak “50’≈15.2m den daha fazla irtifa almadan” uçmayacakları konusunda güvence istemişti!

* Rahmetli yazar Mehmet H. Doğan “Alçak Uçuş” isimli kitabında Türk Hava Kuvvetlerinde yaşadıklarını anlatırken, arka planda uçuş eğitimi ve jet dönemine geçiş gibi önemli anıları yer almıştı.

* 28 Mart 2021 günü kokain dağıtımı yapan uçak, alçak uçuşta hedefini şaşırmış ve Sicilya’da Baratili San Pietro kasabasında yanlış çatıya uyuşturucu dolu çantayı atmıştı. Bölge üzerinde Cessna tipi uçakla 20 dakika alçak uçuş yapan İtalyan pilot, hava trafik radarlarında kendisini kaybettirmesine rağmen hedefini şaşırmıştı.

*Vietnam savaşında Vietkonglar yerde taş yığınları öbekleri hazırlayıp içine-altına patlayıcılar döşüyorlar ve ABD uçakları bunların alçak yakınından geçerken, uzaktan kumandayla patlatarak onları hasarlandırıyor veya düşürebiliyorlardı…

* 4 Eylül 2021 günü gösteri pilotu Dario Costa, Kuzey Marmara otoyolu Çatalca civarındaki T-1 v e T-2 tünellerini ortalama 1.6m yükseklikten uçarak 43.4 saniyede geçmişti. İtalyan asıllı pilot, Guinness rekorlarına “uçak ile en uzun tünel uçuşu” değerlendirmesiyle girmişti.

* Low Level Flight isimli beş kişilik Kanadalı alternatif rock grubu 2006'da kurulmuştu.

* Hızla gelişen bilgisayardaki dijital fotoğraf programları ile alçak uçuş yapan uçak, helikopter ve diğer hava araçlarının resimleri üzerinde oynanarak gerçek hissi yaratılabilmektedir. Konuyla ilgili pek çok resim sanal olarak üretildiğinden kullanım için seçim yapılırken dikkatli olunmalıdır.

BAŞVURULAN KAYNAKLAR:

* Amatör ve Sportif Havacılık (M. Bahattin Adıgüzel – Sonçağ Kültür Yayınları, 2021)

* Uçan Türk Dergisi (T.H.Kurumu Sayı: 67, Aralık 1959)

*1940’ların Pilotu (Çetin Tuna – Sonçağ Kültür Yayınları, 2021)

* Bin Bir Öykü İle Havacılık ve Uzay Psikolojisi (Muzaffer Çetingüç – Nobel Akademik Yayıncılık, 2021)

* Sol Beyin Konuşur, Sağ Beyin Güler (Ransom Stephens – Paris Yayınları, 2021)

* Beyin: Senin Hikâyen (David Eagleman – Domingo, 2016)

*Climate Change and Aviation (Stefan Gössling & Paul Upham - Earthscan, 2009)

* Low Level Gods: Choices, Choppers and Coming of Age, 22 Months in the skies of Vietnam (John E. Horn – Lulu. Com, 2021)

*Air Apaches: The True Story of the 345th. Bomb Group and its Low, Fastand Deadly Missions in World War II (Jay A. Stout & Robertson Dean – Stackpole Books, 2019)”

* Da Nang Diary: A Forward Air Controller’s Gunsight View of Flying with SOG (Torn Yarborough & Sean Runnette – Casemate, 2013)

* Catkiller 3-2: An Army Pilot Flying for the Marines in the Vietnam War (Raymond G. Caryl & Tom Parks – Naval Institute Press, 2018)

* Thunder Through the Valleys: Low level Flying - Low level Photography (Philip Stevens – Fathill Media, 2019)

* Flying Low: And Shot Down Twice During World War II in a Spotter Plane (Joseph Furbee Gordon – Southfarm Pr. 2001)

* Aerobatics Down Under (David Pilkington, 2019)

*Flying’s Strangest Moments (John Harding – Robson Books, 2006)

* www.vintagewings.ca