Başlangıçta sadece çarpmaya dayanıklı ambalajlanmış paketlerin uçaktan itilmesi veya bomba-silah istasyonlarından salınmasıyla gerçekleştirilmişti. Yardım malzemeleri genellikle bombardıman uçaklarından atıldığı için bomba yuvaları veya istasyonlarına uyumlu özel paketleme yöntemleri de geliştirilmişti. Daha sonra paraşütlü, etkili ve sağlam ambalajlama yöntemine geçilmişti. Kargo uçaklarının gövde arkasındaki kargo kapaklarının havada açılabilmeleri sayesinde çok daha büyük hacimli platformlara (palet) paketlenmiş malzemeler yine paraşütlü olarak atılmaya başlandı.

Bu yöntemin, son çare olarak kullanılması günümüzde Birleşmiş Milletlerin alt yardım kuruluşlarınca (World Food Program vb.) ve Uluslararası Kızılhaç teşkilatınca değerlendirilip uygulanılmaktadır. Öte yandan iki kuruluşun değişik yıllarda hazırladıkları raporlara göre havadan yardımların karaya göre yedi kat pahalı, karmaşık, rastgele ve genellikle yanlış kişilere ulaşması ileçok yetersiz miktarlarda olması önemli olumsuz faktörlerdir...

WFP, havadan insani yardımların problemli bölgelere yaklaşık 300-5.600 metre arasındaki yüksekliklerden atılabileceğini bu yüzden paketlerin yere düştüklerinde çarpma ve sürüklenmelere dayanıklı şekilde ambalajlanmasının çok önemli olduğunu belirtmiştir. Ayrıca ideal indirme bölgelerinin futbol sahasından küçük olmayan açık ve geniş alanlar olmasını da eklemiştir. Nitekim Filistinlilere yardım için Gazze sahil şeridine atılan yiyecek paketlerinin bir kısmı denize bir kısmı da İsrail topraklarına düşerek başarısız olmuştur.

1/ SAVAŞLARDA YARDIM:

 A/ İspanya İç Savaşı:

Ağustos 1936'da İspanya iç savaşında Cumhuriyetçi birliklerin kuşattığı Toledo şehrindeki Falanjistler’e (Faşist Cephe) Alman Kondor birliğinin uçakları havadan yiyecek, ilaç, silah ve cephane atmışlardı. Daha sonra aynı işlemler Oviedo şehrinin Cumhuriyetçiler tarafından kuşatılmasında uygulanmıştı.

 28 Mart 1939 tarihinde iç savaşın bitip, Madrid teslim olup açık şehir ilan edilince, bu kez de Kondor Lejyonu çuvallar içindeki ekmek ve diğer gıda maddelerini uçakların bomba yuvalarına yerleştirerek, şehrin üzerinde halka atmışlardı.

B/ II. Dünya Savaşı:

Savaş boyunca Müttefiklerce halkların moralleri için ufak sürprizler de yapılmıştı: Örneğin, Hollanda Kraliçesinin doğum günü 31 Ağustos 1941 ve 1942’nin aynı günlerinde çay, kahve paketleri, hatta çikolatalar atılmıştı. Yine işgal altındaki Fransa, Belçika, Luxemburg vb. ülkelere sabun, kibrit, sigara vb. malzemeler, Amerikan ve İngiliz uçaklarından bırakılmıştı.

1944’te Hollanda’da açlık tehlikesi büyüyünce insani yardım malzemelerini havadan atmak -Manna operasyonu- için Müttefikler, Nazi Almanya’sı ile yerden uçaklara ateş açılmaması hususunda anlaşma yapmışlardı.

Aynı yıl İngiliz ve ABD bombardıman uçakları Varşova ayaklanmasında Polish Home Army için silah ve mühimmatın yanısıra ilaç, yiyecek yardım malzemelerini havadan atmıştı.

1945’te Manna Operasyonuyla İngiliz bombardıman uçağı Hollanda’ya yiyecek paketlerini atıyor

Almanlar savaş içinde bazı insani yardım malzemelerini özellikle Doğu Cephesinde ve zorunlu gördükleri yerlere bombardıman uçaklarıyla salmışlardı. Yardım malzemelerini uçakların bomba yuvalarına yerleştirmek için özel paketleme teknikleri geliştirmişlerdi.

Almanlar 1944’te Heinkel He-111 tipi uçağın bomba yuvasına yerleştirdikleri özel yiyecek paketi

2/ 1945’ten SONRA:

Birleşmiş Milletler havadan insani yardımı ilk kez 1973’te kullanmıştı. Bu konuda örnek verecek olursak: Özellikle Afrika’da açlığın tehdit ettiği bölgelerin başında gelen Sudan’a BM ve diğer özel organizasyonların girişimiyle havadan yiyecek atılmıştı. Normal şartlarda siviller için havadan uçakla, çok ağır yüklerin (yiyecek-sağlık vb.) atılması hem tehlikeli hem de pahalı olmasına rağmen, özellikle zamana karşı ve zor ulaşılabilen durumlarda tek yol olabilmektedir. Bazen helikopterlerin ulaşım ve kapasite yetersizliklerine karşı uçak, çözüm olarak kullanılmaktadır. Örneğin Nisan 2013’te Çin’in Sichuan bölgesindeki depremden sonra ordu birlikleri yiyecek, ilaç, battaniye vb. yardım malzemelerini önce uçakla, daha sonraları helikopterle felaket bölgesine havadan atarak ulaştırmıştı.

Bosna’da 1993’te belirli bölgelere ilk kez hazırlanan yaklaşık 2.300 kalorilik öğünlük gıda yardım (Human Daily Ratio-HDR) paketlerini Fransız ve ABD ordusu havadan atmıştı

1994’te Kongo Demokratik Cumhuriyeti’ndeki Ruanda Mülteci Kampına ABD Hava Kuvvetleri insani yardım malzemesi atmıştı.

1995’te Kamboçya’da Kızıl Haç’ın düzenlediği organizasyonla 118.000 paket öğünlük gıda yardımı HDR atılmıştı.

1995-96’da Çeçenistan’a BM’in WFP kuruluşunun organizasyonuyla 530.000 paket öğünlük gıda yardımı HDR havadan bırakılmıştı.

1997’de Somali’deki sel felaketi nedeniyle UNICEF’in organizasyonuyla 50.000 paket öğünlük gıda yardımı HDR havadan atılmıştı.

1999’da Fiji Adalarındaki kuraklık nedeniyle 200.000 paket öğünlük gıda yardımı HDR, Kızıl Haç’ın organizasyonuyla havadan atılmıştı.

1999-2000 yıllarında Kosova’ya, Sırp ablukasındaki sivillere WFP kuruluşunun organizasyonuyla 30.000 paket öğünlük gıda yardımı HDR havadan atılmıştı.

1999’da Gine’deki Sierra Leoneli mülteciler için 60.000 paket öğünlük gıda yardımı HDR, WFP, UNICEF ve bazı STK’ların organizasyonuyla atılmıştı.

1999-2000 yıllarında Doğu Timor Adalarında sel, etnik şiddet, mülteci akını gibi nedenlerle sıkışan sivillere WFP ve Avustralya Ordusunun ortaklaşa organizasyonuyla 300.000 paket öğünlük gıda yardımı HDR havadan atılmıştı.

2000’de Eritre’de iç göç nedeniyle sıkışan sivillere WFP ve bazı STK’ların ortaklaşa organizasyonuyla 40.000’den fazla paket öğünlük gıda yardımı HDR atılmıştı.

2001’de Afganistan’da ABD ve Müttefikleri, Taliban güçleriyle mücadele ederken açlık ve sağlık problemlerinin olduğu yörelerdekisivillere 2.220.920 adet havadan insani yardım malzemeleri atmışlardı.

2001’de Gine’deki mülteci kamplarına WFP ve bazı STK’ların organizasyonuyla insani yardım malzemeleri havadan atılmıştı.

20!0’da Haiti’deki deprem felaketinin ardından WFP’ın organizasyonuyla havadan insani yardım malzemeleri bırakılmıştı.

2012’de WFP organizasyonuyla Orta Afrika Cumhuriyeti’nin kuzeyindeki Vakaga bölgesine zorunlu göç eden siviller için 345 metrik ton yiyecek yardımı havadan atılmıştı.

Suriye iç savaşında Uluslararası Kızılhaç teşkilatı tarafından havadan yiyecek yardımı yapılmıştır. Ancak yiyeceklerin içeriğinin açlık çekenler için pek uygun olmadığı hatta onları tüketenlerin daha büyük zorluklar yaşadıkları da tespit edilmişti. 2016’da IŞID kuşatmasındaki Derizar kentinde açlık riski nedeniyle WFP tarafından kiralanan Rus kargo uçağı yerden ateş nedeniyle insani yardım malzemelerini 23.000’≈ 7.010 metreden atmıştı. 21 palet yiyecek kargosundan (yaklaşık 2.500 kişiye bir aylık yetecek kadar yiyecek maddesi) dördü paraşütü açılmadığı için yere çarpıp imha olmuştu. Yedisi hedef bölgesinin çok uzağına, on adedi tespit edilemeyecek kadar uzağa düşmüş, sonuçta yardımın tamamı başarısız olmuştu.

Gazze Sahiline ABD’nin attığı insani yardım malzemeleri düşerken Filistinlilerin ulaşma çabaları

2023’te başlayan Filistin krizinde çeşitli zamanlarda Gazze’ye İngiltere, Fransa, Mısır ve Ürdün havadan insani yardım malzemesi indirmişti. En son 2 Mart 2024’te ABD, C-130 tipi uçaklarla 38.000’den fazla öğünlük gıda paketleri atmıştı. Ancak malzemelerin bir kısmı insanların üzerine düşüp ölüm ve yaralanmalara neden olurken ayrıca yerde çıkan kargaşada karadan yapılan dağıtımlara göre oldukça başarısızlığa uğramıştı. Havadan yardımların tüm dezavantajlarına rağmen Filistin topraklarında insani kriz derinleştikçe gıdanın “nasıl olursa olsun” dağıtılmasının gerektiğini savunanların sayısı artmaktadır.

3/ TÜRKİYE’DE REKLAM AMAÇLI PROMOSYON MALZEMELERİ:

1933 yılında Tekel İdaresi için Vecihi Hürkuş, minik paraşütlere bağlı eşantiyon içki şişeleri ile paket sigaraları, havadan İstanbul halkına reklâm amacıyla atmıştı.

Yine 28 Haziran 1934 günü İran şahı Rıza Pehlevi’nin İstanbul’u ziyareti onuruna Tekel İdaresince uçakla, İstanbul halkına havadan likör ve sigara atılmıştır.  Dönemin gazete haberine göre: “Vecihi Hürkuş uçakla 12.00 sularında şehrin üzerinden alçaktan uçarken, renkli ve minik atlas paraşütlere bağlanmış zarif armağanları atmış, İstanbul halkı da neşeyle bu paketleri almışlardı!”

1952 yılında Vecihi Hürkuş, Paro mamasının reklâmını yapmak için İngiltere’den Percival Proctor-V tipi uçak satın almıştı. Bu uçakla Paro bebek maması, Puro sabunu gibi gıda ve temizlik malzemelerini ufak kâğıt paraşütlere bağlı bir şekilde uçaktan atmıştı.

4 Ağustos 2009 tarihinde Pegasus Havayolları’nın bir kampanyasında, Antalya ve Alanya sahillerine paramotorlu yamaç paraşütüyle yerden 30-70 metre yükseklikten, promosyon malzemeleri atılmıştı: Küçük paraşütlerin ucuna bağlı file torbalarda, plaj terlikleri ve bedava uçak bileti vardı. Benzer etkinlikler Fethiye, Marmaris, Bodrum ve Çeşme sahillerinde de devam etmişti.

20 Haziran 2011 günü Nivea’nın 100. yıl kutlama etkinlikleri için paramotorlu yamaç paraşütü ile 1.000 adet küçük paraşütlere iliştirilmiş broşür ve ürünler havadan atılmıştı. Caddebostan sahilindeki bu etkinlik insanlarda hayli merak ve ilgi uyandırmıştı.

NOTLAR:

II. Dünya savaşında her iki bacağı da protezli olarak uçan İngiliz av pilotu ve filo komutanı Douglas Robert Steuart Bader, 9 Ağustos 1941’de Fransa üzerindeyken uçağı isabet almıştı.Uçağı terk ederken protez bacakları kokpite takılı kalmasına rağmen zorlu uğraşla, onlarsız paraşütle başarıyla atlamıştı. Yere indikten sonra yakalanıp savaş esiri olarak tutuklanmıştı. Başlangıçta işgal altındaki Fransa’da bir hastanede protezsiz olarak tutulmuştu. Yeni protez bacaklar için Alman ve İngiliz yetkililere girişimde bulunmuştu. Daha sonra savaşan her iki tarafın antlaşmasıyla, Fransa’nın St. Omer’deki Luftwaffe hava üssüne bir İngiliz uçağı havadan paraşütle protez bacakları ambalajlı olarak atmıştı...

Douglas Robert Steuart Bader’in esir kampına havadan yollanan protez bacakları

*II. Dünya savaşından sonra Berlin kenti dört bölgeye ayrılmış ve Ruslar tarafından karadan ulaşımı engellenmişti. Sadece ABD denetim bölgesi üzerinden, dar bir uçuş koridoruyla Tempelhof meydanından havadan giriş-çıkış yapılabiliyordu. Kuşatma altındaki kente Müttefikler her türlü insani yardım malzemesini çeşitli tipteki askeri nakliye uçaklarıyla “Berlin Hava Köprüsü” operasyonu adıyla taşıyorlardı. ABD’li pilot Gail Halverson Müttefik askerlerine dağıtılan çikolata, şekerleme, sakız vb. malzemeleri toplayıp, mendillerden yaptığı küçük paraşütlerle iniş için Berlin’e yaklaşırken çocuklara atmıştı. Giderek uçucular arasında yaygınlaşan bu hareket Berlinli çocuklar arasında “Şekerleme Bombardımanı” ismiyle sevinçle karşılanmıştı. Teğmen Gail Halverson ise “Şekerleme Bombacısı” lakabıyla anılırken, Ocak 1949’a kadar 250.000’den fazla çikolata-şekerleme yüklü paraşütçükleri atılarak çocuklar sevindirilmişti.

* Mikronezya adalarında 1952 yılından beri gelenekselleşen bir uygulamayı Amerikan Hava Kuvvetleri gerçekleştirmektedir: Her Noel’de Amerika’da hayırsever organizasyonlarla toplanan giyecek, kitap, defter, özellikle her çeşit deniz malzemeleri, adaların sahillerine nakliye uçaklarınca, su geçirmez torbalar içinde paraşütle atılmaktadır.

* Güney Kutbundaki Amundsen-Scott istasyonunda görevli doktor-bilim kadını Jerrie Lin Nielsen, şüpheli meme kitlesinin biyopsisini kendi kendine yapmıştı. Sonuçların kesinliği ve ilaç tedavisi için gerekenlerin eksikliği üzerine ABD havadan yardım yollamıştı. 11-12 Temmuz 1999’da Yeni Zelanda’dan, ABD’ye ait bir C-141B Starlifter nakliye uçağı ile ona havada yakıt desteğini sağlayan KC-135 Stratotanker uçağı birlikte kalkmışlar, kutup istasyonuna gerekli ekipman ve kargoyu havadan atmışlardı.

* Şimdilik kısıtlı olarak sürdürülen teslimat dron (İHA) operasyonlarında gelişmeler ve deneyimler arttıkça ileride çok büyük çapta insani yardım malzemelerini istenilen bölgeye havadan ulaştırma çabaları sürdürülmektedir.

BAŞVURULAN KAYNAKLAR:

*World Food Programme -An Overview (Elga Zalite – Stanford University Library, 2020)

*www.bbc.com

*www.icrc.org

*www.wfp.org

*www.glabalsecurity.org

*www.reliefweb.com

*www.warhistoryonline.com

*www.wikipedia.org

*www.thisdayinaviation.com