1912 yılında ilk kez Almanya’da zeplinde Heinrich Kubis erkek kabin görevlisi olarak uçmuştu. 1922 yılında İngiliz British Daimler Airways şirketinde (daha sonra şirketin adı Imperial Airways olmuştu) her şeyi yapan [yolcuların check-in işlemleri, posta ve bagajların tartılması, uçuşta yolculara hafif yemek ikramları vb.] erkek görevli “Cabin Boys” uygulamasını başlatmıştı.

1925’ten sonra uçak, ABD’de kültürel bir sembol haline gelmişti. Sadece Amerikan toplumuna gelişmenin değil, adeta tüm dünya için demokrasi ve barış ütopyasının (!?) önemli bir ikonu haline gelmişti...

1930’ların başında ABD’de bir okyanus kıyısından diğerine –bir uçtan öbür uca- uçuşun bedeli 260-440 $* arasında değişirken, yaklaşık bir otomobilin yarı fiyatıydı. Aynı yolculuğun trenle fiyatı ise 64$ civarındaydı. Uçaklarda erkek hostesler (steward) tıpkı trenlerde olduğu gibi güçlü kuvvetli, valiz-çanta yerleştirip, yolculara soğuk-sıcak ikramda bulunurken, onların sigara ve puro izmaritlerini topluyorlardı.

Bayan (kadın) hostes (kabin grevlisi) takımını ilk olarak kurma fikri, Iowa eyaletinden Ellen Church’e aitti. 26 yaşında sertifikalı hemşire olan E. Church ayrıca pilot lisansına da sahipti. Boeing Air Transport (BAT) şirketine uzun mesafe uçuşlarında -o zamanın koşullarına göre- yolcu kabininde hemşire hostes görevlendirilmesi teklifini götürdü. Teklifinde uçak kabininde erkekler yerine hemşirelik donanımlı kadınların yolculara hizmet etmesinin psikolojik bakımdan daha güven verici olacağını belirtmişti. Başlangıçta dikkate alınmayan teklifini bu kez yönetim kurulu başkanına mektupla iletti. Boeing Air Transport yönetimi teklife sıcak bakıp ilgilendi. Üç ay uçuşlarda kabin görevlisi olarak denendikten sonra E. Church, yedi diğer hemşireyi ilk ve orijinal “Sky Girls” takımı olarak hazırlama görevini üstlendi. Ayrıca yeni hostesler için bir ilk rehber-talimat hazırlayarak çıtayı daha da yükseltmişti. Hosteslik mesleğinin profesyonellik kurallarını geliştirirken, ilk çekirdek kadro “Orijinal Sekizler” adıyla anılmışlardı. İlk etapta hostes adaylarında aranılan nitelikler: Diplomalı hemşire olmak, 25 yaşını aşmamış olmak, 52kg’dan ağır ve boy 1.55cm’den kısa olmamak vardı. İkinci grup işe alımından itibaren bekâr olma koşulu da eklenmişti.

İlk üniformaları koyu yeşil renkte, yuvarlak yakalı beyaz bluz üzerinde de gümüş düğmeli yün kumaştan kruvaze ceket ve etekti. Eteklerin boyu diz kapağının 15cm altındaydı. Ayrıca yünden bir bone ile yine yün pelerin, o zamanların ısıtılamayan, soğuk yolcu kabinleri için bir nebze koruma sağlıyordu. Pelerinin cepleri bir İngiliz anahtarı ve tornavida taşıyacak büyüklükteydi. Bunlarla yerinden çıkan hasır yolcu koltuklarını zemine tekrar sıkıştırmak, ayrıca gecikme-uçuş iptali vb. olumsuzluklarda inişlerden sonra yolcuların verdiği hasarları tamir etmek için kullanıyorlardı. Yolcu valizlerinin uçuştan önce tartılması, biletlerinin kontrol edilmesi, pencere tozlarının silinmesi yerdeki görevlerindendi. Bunların yanısıra yolculara ikram malzemelerini servis etmek, türbülans ve diğer olumsuz koşullarda kabinde uçuşan nesneleri yakalamak, tuvaletteki sızıntı ve kirlilikleri paspasla temizlemek, kabindeki sinek, böcek vb. mücadele etmek, bazen uçağa yakıt alımını yapmak, hatta son inişten sonra uçağı hangara ittirmeye yardım etmek bile görevleri arasındaydı. Elbette uçuşta sağlıkla ilgili problemleri olan yolculara ilk yardım ve olabildiğince tedavi etme faaliyetleri de ön koşuldu…

Boeing Air Transport şirketinin ilk hostesleri

Kabinde hostesle ilk uçuş, 15 Mayıs 1930 günü sabah 08.00’de San Francisco-Chicago arasında Boeing 80A tipi üç motorlu uçağıyla yapılmıştı. Uçağın ortalama uçuş hızı 120mil/h idi. İlk dört hostes peş peşe San Francisco-Cheyenne (Wyoming), diğer dördü de Cheyenne-Chicago hattında görev almışlardı. 13 inişli, 20 saatlik uçuşta toplam 24 yolcu taşınmıştı. Yolculara tavuk, meyve salatası sunulmuştu. Yolculara yanık sigara izmaritlerinin pencereden dışarı atılmaması anonsunu da yapmışlardı!

Boeing 80A-1 uçuşta

Bu arada Amerikan Pilotlar Derneği (ALPA), kadın hostesler yerine eskisi gibi erkek kabin görevlilerin yer alması için lobi faaliyetlerinde bulunmalarına rağmen pek başarılı olamamışlardı.

1930’lu yıllarda hostes olabilmek için aranılan şartlar son derece katı ve ayrıntılıydı. Bekâr, 25 yaş altı, 52kg en fazla kilo (uçaklar yolcu dışında kargo ve posta taşıdıkları için), boy 1.62cm altında (kabin tavanının alçaklığı nedeniyle), lisanslı hemşirelik, kilo alınırsa sözleşmenin iptali vb. şartlar uzayıp gidiyordu… Boeing Air Transport hostesleri ayda ortalama 100 saat uçarken 125$* maaş ve yatı görevlerinde gün başına 6$* ek ücret (4$ otel+2$ yemek için) ödeniyordu. Eğer otelin koşulları tatmin etmez veya üç öğün yemek isterlerse (!?) gibi diğer harcamalarını kendileri karşılamak zorundaydılar.

Hosteslere verilen talimatlar çok sertti. Uçak içinde hiçbir yolcu ile muhabbet edilmeyecek, onların uçuş boyunca koridorda ileri-geri dolaşmalarına (uçakların ağırlık merkezi oynamaları yüzünden kumanda zorlukları olmaması için) izin verilmeyecekti. Ayrıca yolcular ve pilotlardan herhangi bir randevu, yemek daveti asla kabul edilmeyecekti! (Tıpkı o sıralarda ABD’de yürürlükteki hastane kurallarında olduğu gibi…)

Uçuş öncesi son kontroller

1930’larda hostesler için “Yapılması ve Yapılmaması” (Dos and Don’ts) başlıklı bir el kitabı hazırlanmıştı. İçindeki en ilginç maddelerden biri kamuoyunda pilotların “kahraman” algısını devam ettirecek şekilde davranacaklardı!? Ayrıca pilotların uçağa biniş ve inişlerinde askeri usulde sertçe selam vereceklerdi!.. Diğer maddelerden biri de pilotlar ve yolcuların çantalarının kabine düzgünce yerleştirildiğini kontrol edeceklerdi. Elbette hosteslerin olmazsa olmazı “her zaman gülümse” emri de en başta yer alan maddelerdendi. 32 yaşına gelince yaşlandıkları kabul edilerek görevleri sona eriyordu. Ancak evlenme tekliflerini de değerlendiren ilk hosteslerin ortalama görevde kalma süreleri bir yıl kadardı…

Yolcu kabini ve servis

İlk hosteslerden (Chicago Kızları ekibinden) Harriet Fry Eden anılarında ilk uçuşunu 1 Mayıs 1930 günü San Francisco Kızları ekibi ile buluşmak için görevlendirilerek yaptığını anlatmıştır. Uçuşta ilk durak Iowa şehri olup, yakıt ve posta yüklendikten sonra yolcusuz olarak havalanırlar. Havada kendi yemeklerini yiyebilmişlerdir. İkinci durak olan Omaha’da kokpit ekibi değişmiş, ancak hosteslere sadece bir göz atmışlar ve uçuş bitene kadar hiç mi hiç konuşmadıklarını da eklemişti. Başlangıçta yönetimin düzenlediği çok soğuk ve resmi şirket tanışma toplantısından sonra kabin-kokpit arasındaki aşırı katı mesafeli durumun değiştiğini belirtmişti. Yine Harriet uçuşa başladıktan 18 ay sonra bazı uygun uçuşlarda kokpite davet edildiklerini, orada bulunan posta çuvallarına oturarak yolculuk yaptığını yazmıştı. Pilotların böyle uçuşlarda çok alçaktan uçarak adeta bahçe çitlerinin üzerinden teğet geçerken, başta domuz ve diğer evcil hayvanları korkuttuklarını ve çiftçilerin buna çok kızdıkları anılarında yer almıştı. Harriet’in hatırladıkları arasında tuvaletler de mevcut: Kabindeki en sıcak yer olup, yazın soğuk suyu olması da ayrı bir avantaj olduğunu eklemişti. Ancak ilk yıllarda tuvalet oturağının dibi açık olup, doğrudan atmosfere (tıpkı eski trenler gibi) açılmaktadır. Birkaç yıl sonra günümüz uçaklarına göre oldukça ilkel, kimyasal-kapalı devre tuvaletler kabinde yerini alır. Ancak türbülanslı havada işlerin yolunda gitmediğini, tuvaletin kapısının altından taşarak sızan sıvının kabine girmeden ve yolcular fark etmeden önce -hiç hoşlanmasalar da- acilen temizlediklerini kötü hatıralarının arasına katmıştı.

Mesleğin başlangıç yıllarında evlilik, çocuk sahibi veya hamilelik bir tabudur! İlk hostes grubu üyelerinden Ellis Padola, uçuşa başladıktan sonra evli durumunun açığa çıktığını ve işten ayrılmak zorunda kaldığını anılarında belirtmişti. Bayan Ellis’in evliliğinin ortaya çıkması ise, bir uçuşta kötü hava koşulları sonucu başka meydana iniş, ana üsse birkaç gün geç dönmesi karşısında kocasının merak ve çaresizlikle şirket yöneticisini sabah üç sularında telefonla arayıp “Benim eşim nerede?” diye sormasıyla olmuştu. Boeing Air Transport yöneticilerinden Steve Simpson [Kabin görevlileri ona “hostes servisinin babası” lakabını yakıştırmışlardı.] hosteslerin kutlama gecesindeki konuşmasında bu konudaki hassasiyete bir kez daha dikkatleri çekmişti. Bu kuralların çoğu 1964 yılında kabul edilen Sivil Haklar yasasının kabulüne kadar sürmüştü.

Yine ilk hostes grubu üyelerinden Inez Keller anılarında arıza nedeniyle bir çiftliğin tarlasına zorunlu iniş yaptıklarını, arıza giderildikten sonra kalkış için çiftlik çitlerini yıkarak engelsiz bir kalkış şeridi hazırladığından bahseder. Ayrıca Inez, bir kez de yakıtsızlıktan buğday tarlasına zorunlu iniş yaptıklarını anlatır. Çevreden yetişen meraklı çiftçiler uçağın etrafını sararlar. Uçaktan çıkan hostesi görünce büyük şaşkınlıkla hepsi önce ona, sonra uçağa dokunduklarını ve kendisine “Gökten Gelen Melek” diye seslendiklerini anılarına eklemiştir.

Hepsinin ötesinde kadınlara yeni çalışma sahası açtığı için Ellen Church ve ilk hostes arkadaşlarının çabaları yalnız Amerika’da değil tüm dünyada çok önemlidir.

Boeing 80A-1 tipi uçağın kabin içi

Boeing Air Transport şirketinde hosteslerin başarılarını takip eden diğer havayolları harekete geçmişti. Örneğin Eastern Airlines 1931 (şu anda aktif değil), American Airlines 1933 ve Western ile TWA 1935 (şu anda aktif değil) yıllarında hostes istihdam ederek uçurmaya başlamışlardı. Avrupa’da ise ilk kez 1934 yılında Swissair uygulamayı başlatırken, peyderpey KLM, Lufthansa gibi şirketler takip etmişti.

Ellen Church yolcuya hoş geldin derken

*1930 yılının 100US$ = 2019 yılında 1.533US$ (enflasyon etkisi hesaplanmış gerçek değeri)

Eski Eastern Airlines’ın hosteslerinden Alice Farley’in hosteslik üzerine yazdığı şiir

Faydalanılan Kaynaklar:

*Sky Girls: A Photographic History of the Airline (Bruce McAllister & Stephen Wilkinson-Roundup Press, 2012)

*Emotion in Motion: Tales of a Stewardess /Alexandr H.Rodrigues-Kendi yayını, 2016)

*Birdie: The True Story of Delta’s First In-Air Stewardess (Birdie Bomar & Kathryn Bonkston- Author House, 2002)

*Flying’s Strangest Moments (John Harding-Robson Books, 2006)

*Come Fly with Us: A Global History of the Airline Hostess (Johanna Omelia & Michael Waldock-Ailemo Books, 2013)

*The Jet Sex: Airline Stewardesses of an American Icon (Victoria Vantoch-University of Pennsylvania Press, 2013)

*Tek Kanatlılar: Kabin Memurluğu Mesleği ve Tarihçesi (Semra Dereli-Aktif Yayınevi, 2019)

*İstikbal Göklerin Gökler Bizimdir Cilt-II (Editör: Oktay Verel-T.Hv. Kurumu Yayınları, 1985)

*http://time.com/3847732/first-stewardess-ellen-church/

*https://www.thisdayinaviation.com/tag/ellen-church-marshall/

*https://airlinecareer.com/ask-the-recruiter-flight-attendant-history/

*https://www.opodo.co.uk/blog/flight-attendants-history/