MAMMA BULUTLARI:

Mammatus olarak da bilinen bulut adı Latince’de ‘meme’ anlamındadır. Bunlar tek başına değil; sirrüs, sirrokümülüs, altokümülüs, altostratus, stratokümülüs ve kümülonimbüs gibi bulutların alt yüzeylerinde ortaya çıkabilir. En etkileyici görüntüleri gelişmiş bir kümülonimbüsle birlikteykendir.        

Havanın soğuyarak yükselen bulut oluşumunun tersi bir süreçte meydana gelirler. Bazen kümülonimbüs örsünün altında çöken hava da Mammatus bulutlarının oluşumuna neden olabilir. Genellikle kümülonimbüs örsünün soğumasıyla ısı atmosfere iletilirken bir kısmı da altındaki hava kütlesine çöker. Eğer bu hava nispeten sıcak ve nemliyse, su buharının bir kısmı soğuk havayla karşılaşınca yoğuşarak damlacıklar oluşur. Yani süreç tersine işler: Hava troposferin tepesinde soğuyarak çökerken bulut oluşur. Mammalar genellikle yakınlarında güçlü, gök gürültülü fırtına varsa tombul, dopdolu ve çok sayıda düzgün küre şeklinde memelerden oluşan bir tarlaya benzer.

Mammatus Bulutları

SEDEF BULUTLARI:

Nacreous, “Mother of Pearl” isimleriyle de anılırlar. Bulut ailesi içinde en güzel görünümlü ama ender rastlanan bir türdür. Yükseklikleri 15-30km arasında olan bulutların pastel tonlardaki pembe, sarı ve mavi renklere bezeli görüntüleri çok güzeldir. Genellikle gündoğumu, günbatımındaki alacakaranlıkta, ufuktaki güneş ışığıyla yanardöner renklerde görünürler. Ancak görünmeleri için güneşin 5-10° ufkun altında olması gerekir. Alttan aydınlatıldıkları için sirrüs gibi de görünebilirler.

Çapı 0.002mm gibi çok küçük buz kristallerinden ve -85C° ve daha düşük sıcaklıklarda oluşurlar. Yaklaşık 60km yüksekliğe kadar çıkabilirler, stratosferde bulunurlar. Dalga bulutlardan olup, Lentikularisin çok yükseklerdeki çeşitleri gibidirler. Bilim insanları küresel ısınmayla ilintili olabileceğini; atmosferin alt ve orta kısımlarında sera etkisi yapan gaz birikimlerindeki artışın, yerden gelen ışınımı hapsedip atmosferin yukarı kısımlarında soğuma etkisiyle meydana geldiklerini öne sürmektedirler.

Çevre için en tehlikeli bulutlardandır: Sedef bulutların ozon tabakasının incelmesinde hızlandırıcı etki yaptığı ve bunu da CFC (Cloro flouro carbon) gazlarının kimyasal tepkimelerinde bulutun buz kristallerinin katalizör görevi yaptığı bilinmektedir.

NOKTILUCENT BULUTLARI:

Noktilucent Latince’de ‘gece ışıldayan’ anlamındadır. Yerden 70-90km yükseklikte ve mezosfer tabakasının tepesinde bulunurlar. Buralar uzay boşluğunun sınırları olup, sıcaklık -125C° civarındadır. Bu yükseklikte çapı 0.001mm olan buz parçacıkları, alacakaranlık gecenin ortasında ve güneş ufkun 6-12° altındayken güneş ışığıyla aydınlanırlar. Genellikle süt mavisi renkte, 50°nin üzerindeki enlemlerde ve yaz ortasında bir ay boyunca oluşurlar. Bu yükseklikte meteorolojik ölçüm ve gözlemler çok fazla yapılmadığı için şimdilik oluşum koşulları bilinmemektedir.

Bir teoriye göre uzay araçları atmosferin dışına çıkarken mezosfere bir miktar su buharı salmaktadırlar. Ayrıca yakıt olarak kullanılan hidrojenli bileşiklerin yanmasıyla açığa çıkan su ve su bakımından zengin (doğrudan su değil de oksijen ve hidrojenin vb. izotopları) kuyruklu yıldızlarla, meteorların atmosfere girerken mezosferde bıraktıklarıyla yayılarak yüksek enlemlerde toplandığı öne sürülmüştür. Sıcaklığın -85C° ila -120C° arasındaki ortamda oluşan buz kristalleri, güneş etkisinin az olduğu saatlerde ve ışığının da ufkun altından yansımasıyla görülmektedir. Gün geçtikçe görülme sıklığı artarken, daha alçak enlemlerde de seçilir olması ilginç özelliklerdir.

MORNING GLORY (SABAH GÖRKEMİ):

Avustralya’nın Queensland eyaletinin Gulf Savannah bölgesinde oluşan rulo biçimli, uzunluğu 1.000km’yi bulabilen ve hızının saatte 55km’ye çıktığı özel bir buluttur. Eylül – Ocak arasında (güney yarımküre ilkbaharında) ve çoğunlukla gün doğumunda meydana çıkarlar. Birden fazla rulo bulut hattı da oluşabilmektedir. Dünyanın bazı sahillerinde rulo biçimli bulutlar görülmekle birlikte hiçbiri uzunluk, hız bakımından bu değerlere ulaşmamaktadır. Sırf bunları görebilmeyi arzulayan meraklılar ve üzerinde her türlü hava aracıyla uçabilmek isteyen pilotlar, dünyanın her tarafından Gulf Savannah’a mevsiminde akın etmektedirler.

Morning Glory Bulutları

                                                           *******

Bunların dışında eşlikçi bulutlar vardır. Pileus, Pannus, Velum, İnkus, Arkus tipi bulutlar, genellikle büyük bulutların civarında yer alırlar.

Devam edecek...