a-Zeplin veya sevk edilebilir hava araçlarının en büyük dezavantajlarından birisi yerde korunabilmeleri için çok büyük hangarlara gereksinimleri vardı. Ayrıca hangarlara giriş-çıkış manevraları çok zahmetli ve kaza riski yüksekti.

b-Zeplinler iniş noktalarında uçaklara oranla daha çok özel donanım ve ekibe ihtiyaç gösteriyorlardı. O büyüklükteki hava aracının inişte bağlanabileceği kuvvetli bir direğe ihtiyaçları vardı. Hava aracı tıpkı demir atmış gemiler gibi rüzgâr içine dönerek havada durabilmekteydiler. En büyük problem o sağlamlıktaki direği inşa edebilmekti…

c-Başlangıçta yanıcı hidrojen gazı, balonların dolumunda kullanılıyordu. Bu en küçük kıvılcıma karşı aşırı hassastı. Bu yüzden kolaylıkla alev alıp infilak edebiliyordu. Daha sonraları helyum gazı kullanılmasına rağmen üretim teknolojileri çok gelişmemiş olup, bu yüzden en büyük üretici Amerika’ya bağımlılık vardı. Ayrıca her çeşit gaz için büyük kapasitede üretim tesislerine bağımlıydılar. Öte yandan helyum gazı hidrojene göre daha pahalı olup, katı gövdeli zeplinlerde yük taşıma kapasitesini daha da azaltıyordu.

ç-Havacılığın başlangıç yıllarında meteorolojik bilgi ve donanım eksikliği uzun menzilli zeplinleri, uçaklara oranla daha çok olumsuz etkiliyordu.

d-Zeplinler kendi döneminin uçaklarıyla kıyaslanamayacak kadar yük taşıma ve menzil kapasitesine sahiptiler. Özellikle askeri alanda taşıdıkları bomba ve menzillerinin genişliği çok önemli avantajdı. Zamanla uçakların performanslarındaki gelişmeler karşısında ikinci plana gerilemişlerdi.

e-Başlangıçta askeri alanda zeplinlerin irtifa avantajı olmasına karşın, I. Dünya savaşı sonucunda uçakların performansı gelişerek bunu dengelemişlerdi.

f-Yine askeri alanda zeplinlerin uçaklar kadar kıvrak manevra yapamaması, saldırı için başka bir olumsuzluktu.

g-Uçakların gittikçe artan hızları, maliyetlerinin zepline göre ucuzluğu, bakım ve muhafaza kolaylıkları ayrı bir faktördü.

h-Kullanımda uçakların zeplinlere göre daha kısa sürede öğrenilebilir olması, ekip sayısının azlığı çok önemli faktördü.

ı-İtalyanların Trablusgarp savaşında sevk edilebilir balon yerine uçak kullanmaları ve dünyada ilk kez havadan bomba atmaları, askeri stratejistleri uçağa yöneltmişti.

4) Gezi ve Anı Edebiyatında Zeplin:

*Gazeteci ve yazar Falih Rıfkı Atay, 31 Ekim 1928 tarihli gazete yazısında zeplinin her türlü zorluğa rağmen okyanusu geçip New York’a ulaşmasını cesaret ve fennin elele vererek doğanın fethi olarak yorumlamıştı. Ardından bu uçuşu, İstanbul-Ankara arasında yeterli hava ulaşımı olmamasıyla kıyaslamıştı. Üzüntüsünü, ileride bu alanda yer alıp, durumu geliştirecek gençlerin varlığını hatırlatarak avutmuştu.

* Cumhuriyet gazetesinin başyazarı Yunus Nadi’nin Costance gölü kıyısındaki zeplin üssünden başlayan uçuşuyla ilgili anıları aralıklı gazete de yayımlanmış, daha sonra kitap olarak okuyuculara sunulmuştu. Ekim1929’da Almanya ve doğu Avrupa üzerindeki zeplin uçuşunu ayrıntılı olarak anlatmıştı. Anılarına önce zeplini tanıtmakla başlayan yazar, 20 tane yolcu kamarası olduğunu, yemek salonunda aynı anda 30 kişinin yemek yiyebildiğini, sandalye ve masaların çok özenli yerleştirildiğini belirtmişti. Servis elemanları papyonlu ve beyaz eldivenli, yemek takımları özel porselen ve gümüşten oluşurken, masa örtüleriyle peçetelerin beyaz kolalı halinin dikkat çekici olduğunu eklemişti. Kamaralarda iki yatak, sandalye, masa, elbise dolabı mevcuttur. Koridorun sonundaki banyo ve tuvalet bölümlerini gezen Yunus Nadi kendisini lüks otelde zanneder. 117’nci olarak üretilen zeplinin 15 ton yük, 30 ekip, 40 yolcu ile 110km/h hızla 10 bin kilometre menzili olduğunu söylerken tek kusurunun sigara içmenin kesinlikle yasak olmasını yazar. Viyana, Budapeşte, Belgrat, Bükreş, Breslau, Budapeşte, Viyana’yı takip eden rotası tekrar kalkış noktasında biter. Gece yatakta zeplinin beş motorunun gürültüsünü bir tür ninni olarak kabul eder… Üç öğün yemek servisinin arasındaki atıştırmalık sunumlarının otelleri de aştığını ifade eder. Yolcuların zeplinden telgraf çekebildiğini, büyük kent merkezlerinde birikmiş mektup vb. postaların bir paraşüt yardımıyla aşağıya atılarak, oradan görevlilerce postanelerden de yollandığını ekler. Anıların en önemli taraflarından birisi 1929’ların hava taşımacılığında henüz first/business class uygulaması yokken, zeplinle yapılan özel gezinti uçuşlarının kalitesini belirtmesidir.

Graf Zeppelin’in yemek salonu

* Frankfurter Zeitung gazetesi yazarlarından Max Geinsenheyner’in zeplinle doğu Avrupa, Rusya, Sibirya, Tokyo rotasındaki uçuşla ilgili yorumları, röportajları ilginçtir. Zepline binişini, kamaraların içi, yerleşmeleriyle ilgili ayrıntılarla yazısı başlamaktadır. Ardından yolcuların kendi aralarında tanışmalarını takiben konuşmalardaki uçuşla ilgili merak ve biraz da korkularının paylaşımlarını aktarır. Yolcular mektup, posta kartı gibi nesnelerini küçük kırmızı bayraklı torbalara koyarak belirli yer ve zamanlarda aşağı atılabileceklerini öğrenilir. Berlin üzerindeyken öğle yemeğinde sunulan yayın balığı, geyik kızartması ve şarapları sayarken yolcuların daha da rahatladığını ekler. Akşam yemeğinde Litvanya’dan Rusya’ya geçtiklerini aşağıdaki ekili arazilerin enginliğini ekler. Ertesi gün Ural dağlarını geçerken tek tük kasabalarda zeplinin siluetini görüp sesinden ürken insanları incelemekten kendini alamadığını belirtir. Ayrıca arka planda çalan gramofonun sesi, tundraların tekdüzeliğini unutturur. Bir ara zeplinin baş tarafındaki kumanda bölümüne giden yazar, orada kısa süreliğine hava aracının dümenini kontrollü bir şekilde kendisine verildiğini heyecanla anlatır… Tayga ormanları üzerindeyken güneşin doğuşu, zaman kavramı üzerinde yeniden düşünür. Uçuşun 35 saatinde yaklaşık 6 bin kilometre kat ettiklerini, halen 20 saatlik uçuşa yetecek benzin ile 115 saatlik mazotlarının olduğunu belirtir…

* Fantastik öykü türünde eserler veren İsveçli Karen Tidbeck’in “Zeplin” isimli kitabında [Aylak Kitap-2014] yer alan Beatrice öyküsü çok ilginçtir. Berlin Sanayi Fuarında sergilenen Beatrice isimli zepline âşık olan Doktor Franz’ın onu elde edememesiyle gelişen düş ötesi olayların örgüsü çok ilginçtir.

5) Zeplinin Geleceği, Notlar:

Günümüzde de zeplin için havacılık ve uzay uçuşlarında farklı konumların arayışları ve araştırmalar sürdürülmektedir.

1997 yılında Almanya’da Zeppelin NT (New Technology) serisinde yarı sert gövdeli aracı üretti. İki pilot, 12-14 yolcu taşıyabilen araç gezi ve turistik amaçlar için yapılmıştı. Boyu 75 metre, en geniş çapı 19.5 metre, 8.450m³ gaz hacimli, üç adet benzinli motorları dört pervanesini çeviriyordu. Pervaneleri dikey kalkış-iniş için 90°’lik hareket yeteneğine sahipti. En fazla 125km/h hız ve 3000 metre yüksekliğe çıkabilen araç 24 saat havada kalabiliyordu.

2011 yılında Amerikan Good Year firması yumuşak gövde şişirilebilir zeplin yerine yarı katı gövdeli zeplin üretimine başlamıştı. 2014 yılında aynı şirket “Wingfoot” serisiyle N1A isimli yeni teknolojiye sahip hava aracını üretti.

Bir İngiliz şirketi (H.A.V) “Airlander” ismiyle yeni hibrid araç üretmiştir. İkinci test uçuşunda sert iniş sonucu hafif hasarlanan araç için yeni güvenlik sistemleri (yolcu ve yük için) geliştirilme çalışmaları sürmektedir. Kargo, özel araştırma görevleri ve gezi rollerinde kullanım sahası olduğunu düşünen şirket, 500 kadar aracın satış potansiyelinin olduğunu hesaplamıştı. Şirketin 2.000 hisse ortaklarından biri de Iron Maiden müzik grubu üyesi Bruce Dickinson olup her türlü desteğini sürdüreceğini açıklamıştı.

Airlander hava aracı

Amerikan uçak şirketi Lockheed Martin aynı şekilde kargo ve askeri taktik yük taşımada kullanılacak hibrid hava aracını on yıl içinde sivil amaç için servise sokacağını açıklamıştı. Askeri alanda Amerikan genelkurmayı 2007’de bu alandaki taleplerini açıklayarak değişik şirketlerce projeler geliştirilmeye başlanmıştı.

Nasa, ileriki yıllarda Venüs ve Mars atmosferlerinin 40-60 kilometrelik yörüngelerinde çok gelişmiş zeplinimsi ve oraya ulaşınca şişirilebilen hava gemilerinden oluşan “Bulut Şehri” kurmayı planlamaktadır. Venüs atmosferinin aşırı asitliliğine dayanıklı dış çepere sahip araç, astronotlar için yürüme platformunu da taşıyacaktır…

Çinlilerin yaptığı güneş enerjisi ile çalışan zeplin türü “Yuanmeng” (Rüya) isimli araç uçmuştu. 75 metre uzunluğundaki araç 48 saatlik test uçuşunda 20kilometre yüksekliğe çıkmıştı. Araç tamamen şiştiğinde 18.000m³ hacmiyle en fazla 6.3metrik ton yük taşıyabileceği belirtilirken, iletişimle ilgili istasyon görevleri de üstlenebileceği eklenmişti…

Son olarak 1968 yılında kurulan İngiliz müzik grubu Led Zeppelin, hard rock, heavy metal vb. türlerde eserler vermişti. Led Zeppelin en son CD’sini 2003 yılında çıkarırken uzun soluklu müzik grupları arasında yerini almıştı.

Faydalanılan Kaynaklar:

* Havacılık Tarihi: Balon, Tayyare (Türk Tayyare Cemiyeti Neşriyatı-1930)

* Smithsonian Atlas of World Aviation (Dana Bell, Harper Collins Books-2008)

* 1923 Historia Tarih ve Kültür Dergisi (Bilgi Yayınevi-2016)

* The History of Aviation (Robert Jackson, Barnes&Noble-2007)

* Uçan Türk Dergisi (Sayı:244-249, Türk Hava Kurumu Yayınları-1974)

* Havacılık Tarihinde Türkler Cilt-1 (Yavuz Kansu& Sermet Şenöz& Yılmaz Öztuna, T.Hv. Kuvv. Hava Basımevi ve Neşriyat Müdürlüğü-2006)

* Türk Hava Kuvvetleri Tarihi Cilt I-II-III (Ajun Kurter, T. Hv. Kuvv. Kom.lığı-2006)

* Popüler Tarih Dergisi (Sayı:38, Ekim 2003)

* Türkiye’de Tayyarecilik ve Balonculuk Tarihi (Süreyya İlmen, Hilmi Kitabevi-1947)

* İstikbal Göklerin Gökler Bizimdir Cilt I-II (Oktay Verel, T.Hv. Kurumu Yayınları-1985)

* Bilim ve Teknik Dergisi (Tübitak, Sayı:561 -Ağustos 2014)

* Türk Kanadı (Falih Rıfkı Atay, T.Hv. Kurumu Yayınları-1942)

* 49 Saat Zeplin ile Havada (Yunus Nadi, Cumhuriyet Matbaası-1930)

* Türk Havacılık Kronolojisi (Stuart Kline, Dönence Basın Yayın-2002)

* Flight International Magazine (No: 5583, 5585-2017)

* Flight International Magazine (No: 5532, 5562-2016)

* Zeppelin Hindenburg: An Illustrated History of LZ-129 (Dan Grosman& Cherly Ganz& Patrick Russel, The History Press-2017)

* The Golden Age of the Great Passenger Airships: Graf Zeppelin and Hindenburg ( Douglas H. Robinson& Harold G.Dick, Smithsonian Ins. Press-1986)

* Dirigible Dreams: The Age of the Airship (C. Michael Hiam, ForeEdge-2014)

* Zeppelins: German Airships 1900-40 (Charles Stephenson, Osprey Publishing-2004)

* Zeppelin: The Story of a Great Achievement (Harry Vissering, Periscope Film LLC-2010)

* Lighter Than Air: An Illustrated History of Balloons and Airships (Tom D. Crouch, John Hopkins University Press-2009)

* www.airships.net

* http://aeroturk.blogspot.com/