1. Ozon, CO, CO2, toz, duman: Kabin havasının yüzde 50’si temiz hava, yüzde 50’si de filtre edilerek tekrar kullanıma verilen havadan oluşur. Yüksek kaliteli Hepa filtreleri 0,3 mikron ebadına kadar olan küçük toz, haşarat, bakteri gibi partikülleri tutabilir. Her 3-4 dakikada bir kabin havasının değiştiriliyor, yani filtre işleminin saatte 15-20 kez yineleniyor oluşu, mükemmel bir hijyen demektir ve ameliyathanelerde uygulanan ile aynıdır. Normal ofis ve evlerdeki havalandırma sistemlerinde bu interval 5-12 dakikada 1’dir. Kabin havasındaki Ozon artışı baş ağrısı, göz-burun-geniz iritasyonu, gözde akomodasyon ve karanlık adaptasyonu bozukluğu yapar. CO2 çoğunlukla insan nefesinden gelir ve uçaktaki katalitik konvertörler, hem fazla Ozon’u hem de CO2’yi etkin biçimde süzer. Uzun süredir uçaklarda sigara içiminin yasaklanmış oluşu, CO ve nikotin zararlarını neredeyse sıfırlamıştır. Ama gene de uçak tuvaletlerinde gizlice sigara içmeye çalışan kişiler seyrek de olsa tütün dumanı kokusu yayabilirler.
2. Solunum havasındaki enfeksiyöz ajanlar: FAA’in 2004 yılında kurduğu Havayolu Uçak Kabinleri Mükemmeliyet Araştırma Merkezi (ACER), Auburn Üniversitesi önderliğinde yaptığı çalışmalarda kabin havasındaki kimyasal ve biyolojik tehditleri değerlendirmekte ve 7 başka üniversite ile işbirliği yapmaktadır. 2005 yılında New England Medical Center (TUFTS) ve Lahey Clinic Medical Center tarafından “Havayoluyla Seyahatlerde Enfeksiyon Hastalıkları Bulaşımı” başlıklı bir çalışma yapıldı ve Lancet dergisinde yayınlandı. Raporda, uçak içi havalandırmasının ve kabin hava kalitesinin diğer toplu taşım araçlarındakine göre daha riskli olduğuna dair bir ipucu bulunmadığı; uçaklardaki sistemlerin kirliliği ve hastalıkları yeterince önlediği, buna rağmen kamuoyunda olumsuz bir önyargı bulunduğu belirtildi.

Gerçekten de bazı hasta yolcular tarafından uçaklara taşınan virüs ve bakteriler gizli sağlık tehdidi olabilir. 2002 yılındaki SARs epidemisi, havayolu seyahatlerde viral hastalıkların yayılabileceğiyle ilgili ciddi bir uyarıydı. Grip, tüberküloz, kızamık, H5N1 (domuz gribi), Ebola, HIV ve hepatit gibi bakteri ve virüsler hasta yolcuların nefeslerinden kabine yayılabilir veya aynı eşyaları kullananlara bulaşabilir. Kabin havasındaki bakteri ve virüslerin Hepa filtreleri tarafından süzme etkinliği yüzde 99’dur. Apollo uzay aracı gibi çok dar (6 m3 hacimde 3 kişi) kapsüllerde bile bu süzme işlemi sayesinde bir hastalık geçişi olmamıştır. Şüphesiz uzay araçlarında çok sağlıklı kişilerin bir arada bulunuyor olmaları, yolcu uçaklarındaki insanların maruz kaldığı risk bağlamında eşit bir örnekleme sayılmaz. Çünkü uçak yolcuları, her uçuşta değişen heterojen insanlardır ve bazen kendilerinin bile bilmedikleri hastalıkları taşıyor olabilirler.

Solunum yolu enfeksiyonu olan bir insan her aksırık ve öksürükte etrafa (yüzde 96’sı 2 mikrondan küçük olan) 100 bin partikül saçar. Bu ‘damlacık enfeksiyonu’ riski, kaliteli hava filtreleme sistemi kullanmak, uçakları sık sık kimyasal dezenfektanlarla temizlemek ve ağır hastaları kabine almamakla azaltılabilir.

Bulaşıcı hastalığı olduğu uçuş ekiplerine raporlanmış olan, öksürük, aksırık ve nefes yoluyla kabin havasına mikrop saçma ve kötü koku yayma (gangrenli yaralar) durumundaki hastaların yolcu uçaklarına alınmaması, bunların ambulans uçaklarla seyahat ettirilmesi en doğrusudur. Ama genelde ticari havayolu şirketleri bu konuda çok titiz davranmama, hasta yolcular da ambulans uçaklara büyük paralar ödemek istememe eğilimindedir. Bilet parasını ödemiş bu tür yolcular (salgın hastalık zamanları hariç olmak üzere) gerçekten çok kötü görünmüyorlarsa ve ateşli değillerse uçağa alınırlar. (Bu aşamada şirket, DHMİ ve Hudut-Sahiller Gn.Md. doktorları sorumludur.) Bu hastalar hiç olmazsa en arka sırada, ön ve yan koltukları boş tutulacak şekilde izole edilerek oturtulmalı, mutlaka maske takmalıdırlar. Bu hastalara yardımcı olan yakınlarının, sağlık personelinin ve kabin ekiplerinin de maske ve eldiven kullanmaları gerekir.

Yolcuların baş üzeri panelde yer alan hava üfürme problarını yüzlerine doğru yönlendirilmiş olması da, hastalıklı kişilerden gelen enfekte havayı engelleyici/uzaklaştırıcı ‘hava perdesi’ işlevi görebilir. (Saçsız kişilere göre bol saçlı insanların bile arkadan öksürük-aksırık-nefes rüzgârıyla gelen mikrobik ajanlara karşı daha korunaklı olabilecekleri tahmin edilebilir.)

         3. Sinek-böcek ve diğer haşaratla geçen hastalıklar: Kabin içine bir şekilde giren haşarat bazen sadece kaşıntı ve alerji gibi rahatsızlıklara, bazen de hastalık bulaştırmaya yol açabilir. Örneğin sivrisinekler sıtma hastalığının en bilinen taşıyıcılarıdır. Uçuş ekipleri için kabin havasındaki toksik, mikrobik ve alerjik partiküller daha ciddi bir sorundur; çünkü pilotlar ve kabin memurları uçakların demirbaşları gibidir. Yılda 800-1000 saat kabin ve kokpit havasını teneffüs eden, Güneydoğu Asya ve Afrika gibi bulaşıcı hastalık olasılığı yüksek ülkelerde, havaalanı, otel, restoran gibi çeşitli ortamlarda mikrobik tehditlere maruz kalan bu kişilerin riski fazladır. Bu nedenle uçuş ekiplerinin sıtma gibi hastalıklara karşı koruyucu ilaçlar almaları; tbc, tifo, kolera gibi hastalıklara önlem olarak da aşı olmaları önerilmektedir. Geçmişte bu ülkelere olan seyahatlerinde hastalanıp yaşamını yitiren yolcu ve uçuş ekiplerimiz olmuştur.

Kaynaklar:      

1. Dinelli DL. Update on protection against infectious disease transmission during airline travel. 78th Annual AsMA Scientific Meeting (2007) Abs.# 292

2. Green AD. International travel and disease: epidemiology, regulation and prevention. In: Aviation Medicine. Eds: Ernsting J, Nicholson AN, Davis JR. 3rd Edit. Butterworth Heinemann, 1999 p. 392

3. Jordan JL. Air carrier cabin air concerns. The Federal Air Surgeon’s Medical Bulletin. 2005-4:7

4. Orford R, Rosenberg E. Health maintenance and promotion. In: Fundamentals of Aerospace Medicine. Eds: DeHart RL, Davis JR. 3rd Edit, Lippincott Williams&Wilkins  Philadelphia 2002. p. 292-94