Uçak gövdelerinde yer alan tematik figürlerin jargonda adlandırılması bulunduğu yere göre değişmektedir. Uçağın burnundaki resimler Nose-art, kuyruktakiler Tail-art, tüm gövdeyi kaplayan tematik resimler ise Art-work, Body-art veya Painting-art olarak anılmaktadır.

Body-Art: Sky Air Pilatus tipi GA uçağı

1) UÇAKLARI BOYAMANIN PSİKOLOJİK, SOSYOLOJİK VE TİCARİ BOYUTLARI

Antropoloji, sosyoloji ve Etnografi bilimlerinin açıklamalarına göre her iki Amerika kıtası, Afrika ve Doğu Asya’daki kadim halkların savaş kültüründe kişisel ve/veya grupların boyanma davranışlarının (savaşçıların kendilerini, silahlarını, varsa at-katır vb. hayvanlarını boyayarak süslemeleri) temelinde pagan dinlerde totem-tanrı ile özdeşleşerek bireysel güven, güç kazanma çabaları vardır. Bazı kuzey Amerika kabilelerinde beslenmek için ava çıkmadan önce boyanarak bazı tapınma-dans ritüellerin yapılması, aynı çabayla birlikte var olma güdüsüdür. Uzun süre Güney Amerika’nın arkaik halklarından Chaco kabilesiyle yaşayan bir sosyoloğun aktardığı “savaşçıları atları, süsleri ve silahları dışında hiçbir şeyi umursamıyorlardı” ifadesi ilkel toplumlarda hayatta kalma güdülerinin gerekleri –ister savaş ister avlanma olsun- bir dizi hazırlıktan sonra uygulanmasına ilginç bir örnektir. Bu davranış ortaçağ Avrupa’sında da görülür. Örneğin şövalyelerin bireysel arma-amblemleri, giysi, atların koşumları ile silahların süsleri hep aynı kaynaktan gelmektedir. Bir önemli nokta süslemelerin şahsiliğidir. Yani her bir savaşçı süslenmede birbirinden farklı ve bağımsızdır. Bu özellik renk ve motiflerde hemen kendini belli eder.

16-17'nci yüzyıldan itibaren askerlerde süslenme davranışının temeli, var olma, prestij olarak değişirken, korkularını-egolarını bastırarak özgüveni sağlama güdüleri bilinçaltında yerlerini almıştı. Süslenmelerde ortak motifler ve renklerin kullanılması ayrı bir değişimdi…

Bilimsel dünyada görsel algılamanın kendisi, zaman içindeki bir süreç olup, çok hızlı değildir: Gözün bir bakışta alabileceği bilgi miktarı konusunda yapılan araştırmalara göre aslında gördüğümüz birkaç noktada net ayrıntıları olan ama genel hatlarıyla kaba bir resimdir. Buna karşılık ne gördüğümüze ait hissimiz ise büyük bir resim olup, her yerini ayrıntılı olarak gördüğümüz sanısıdır. Özetle net görme alanı, toplam görme alanın yüzde 1'i kadarını içermektedir. Bu ayrıntıyı reklamcılar çok dikkate alırlar. Göz, son derece geniş bir görüş alanı olan optik araç olmasına karşın, son derece sınırlı bir parçası net imgeler alanı oluşturur. Nesneden ne kadar uzaklaşırsa kabataslak bir çizim gibi netliğini kaybeder. Bu da yolcu uçaklarının iri gövdesinin reklam panosu gibi kullanılmasını cazip kılar. Elbette pratik sorunları vardır: Boyama süresince uçağın seferden alıkonulması, resimli uçağın ne kadar süreyle nerede ve nasıl kullanılacağıyla ilgili sözleşme koşullarının karşılanması vb.

Reklam boyasıyla Concorde inişte

İmgeden simgeye geçişte yazının kendisinin resimyazıdan evrildiğini, uçucu sözlü dili kalıcı bir kayda dönüştürmede kullanılma durumunu tersine çeviren olgu, günümüzde ticari uçaklardaki süsleme boyamalarının buradan yola çıktığı bir durumdur.

İmgenin, yazılı sözün yerini aldığı döneme girmiş bulunuyoruz. Görsel imgenin duyguları uyarıp harekete geçirme gücü -bazen tek başına yetersiz kalsa da– olağanüstüdür. Üstelik bu konu antik çağlardan bu yana gözlenmektedir. Örneğin Romalı şair Horatius M.Ö. 10 yıllarında “kulak, göze göre zihni daha yavaş uyarır” demişti. Gerçi imge(ler)den çıkarılan bilgi yaratıcı(ları)nın amaçladığından bağımsız olabilir; sonuçta tek başına fonksiyoneldir.

Başlangıçta imge, birebir okurken birlikte olduğu cümle, ifade vb. kültürel geleneklerle çok hızlı anlam ve yorum yönlendirmesi sağlıyordu. 21. yüzyılda imgeler yavaş yavaş tek başına, herhangi bir sözcük veya ifadeye gerek duymadan aynı etkileri uyandırmada çok yol kat etmiştir. Modern yaşamdaki bir sürü imgeler ordusu, elektronik iletişimdeki emojiler vb. kodlar günden güne sayısal ve etkileriyle birlikte artmaktadır. Artık görsel imgeler harflerin yerini almıştır ve görsel alan, günümüzde insanların dünyayı bir resim gibi görme şeklindeki köklü alışkanlıklarından en önemli sonuçlarından birisidir. Buna ilaveten Freud’un espri ile hayal dünyası arasındaki kan bağına ilişkin çözümlemesi, reklamcılık ve karikatürcülük görsel simgelerin yoğun kullanımın açıklamasında önemlidir. Şöyle ki, amacın öncelikle dikkati çekmek olduğu durumlarda yoğunlaştırma ile hem duygu-heyecan yaratmadaki gücü hem de şaşırtma etkisinden ötürü kullanılmaktadır.

Logo tasarımının kurum kimliği üzerindeki etkisi çoktur. Logo, ürünün ve/veya hizmetin kurumun ismiyle harmanlanarak grafik tasarım olarak sunulur. Pazarda belli bir süre geçince logonun yanına “hayalet logo” denilen bazı uygulamalar katılarak markanın kalıcılığının pekiştirilmesi için uğraşılır. Sonuçta bu çabaların hepsi görsel alanda tüketicileri yönlendirmek için yapılmaktadır. Havayolu uçaklarının gövde ve/veya kuyruk boyamalarında marka-imaj yerleştirme ve pekiştirme temel amaçtır. Arada reklam almaları, neo kapitalizmin beyin yıkamada her zamanki yeni enstrüman arayışlarının sonuçlarındandır. Ayrıca açık hava reklam panoları, günlük yaşam rutinin dalgınlaştırdığı tüketicilerde algı seçiciliğini tetiklemek için kullanılan değişik araçlardan birisidir. Bu uygulamada havayolu şirketlerinin gelir elde ederek maliyeti azaltma amacı da vardır.

Yolcu uçaklarının gövdelerinde yer alan reklamlar, kapitalizmin bireylerin üzerindeki kontrolünü arttırıcı tali enstrümanlardan biridir. “Anlık bellek”, “Yankı belleği”, “Birincil bellekte tutma” gibi çeşitli adlarla bilinen, gerçek uyarı sona erdiğinde ışık ve ses izleniminin sürmesini sağlayan fizyolojik süreçle insanların beğeni-karar vb. davranışlarını etkileme amacı güdülmektedir.

Umberto Eco “kökenlerinden kopmuş etkiler ve bilgiler mozaiği dünya çapında bir tüketim kültürü yaratmıştır” derken kuralsızlık sonucu estetik ölçünün ortadan kalkmasıyla oluşan sanat ürünün kitsch’e dönüşmesini vurgular. Bu reklamcılık alanında en uç noktalara kadar kullanılmaktadır.

Psikiyatrist J. Lacan’ın “gerçek olanın imgesi yoktur, onun boşluğunu dolduran küçük arzu nesneleri vardır” ifadesi, günümüzün reklamcılık sektöründe, erotik baştan çıkartmanın her biçiminin uzmanlıktan gelen ustalıkla uygulandığı bir alandır. Bu yüzden reklam ürünlerinin üretiminde insanların belli araçlarla, yöntemlerle tepkilerinin manipüle edilmesi konusunda çok yetkin olma zorunluluğunun farkındadır…

Devam edecek...