Body-Art: Balıkesir 192. Filo F-16 uçağı

Nato’nun gayri resmi organizasyonu olan Tiger Meeting (Nato Kaplan Birliği) üye ülkelere ait genellikle tek uçuş filolarının katılımıyla (Türkiye’den 192. Filo) hava kuvvetleri arasındaki dayanışmayı her konuda teşvik etme amacı gütmektedir. 1990'dan sonra bazı filolar Tail-art süslemeli uçaklarıyla bu organizasyonda yer alınca moda olarak tüm üyelere sirayet etmişti. 2000'in başında süslemeler Body-Art’a dönüşürken sonraları katılımcı filolar arasında adeta sanatsal prestij yarışına dönmüştü. Filolar bazen tek, bazen birden fazla uçağını süsleyerek bu organizasyona katılmaktadır. Hemen ardından her sene belirlenen bir tema üzerinden savaş uçaklarının süslemesinde yoğunlaşılmaktadır.

Örneğin 2007 yılında Norveç’te yapılan “Arctic Meet” temalı Tiger Meeting’e katılan 192. Filonun F-16 uçağına kartopu atan kaplan karakteri bezenmiş ve ilgi odağı olmuştu.  Yeni kuşak savaş uçak boyalarının radar dalgalarını emici özelliği boyamayı zorlaştırırken, ülkemizde bu konuda en yetkin deneyime model uçakçılıkla uğraşanlar sahip olduğundan, onlar bu girişimi üstlenmişlerdi.

Tail-art: Western Airlines B-737

Diğer askeri uçaklarda kamuflaj boyasının yanısıra tail-art süslemeleri sıkça uygulanmaktadır. Kullanılan figürler ise günümüzde artan milliyetçilik rüzgârından esinlendiğinden kısır döngüde sıkışıp kalmaktadır. Günümüzde az da olsa askeri helikopterlere tematik boyamalar yapılmaktadır.

Havayolunda jet çağına geçilmesiyle mevcut gümüşi renkteki boya uygulaması ve kuyrukta şirket logosu dizaynı çok uzun süre devam etmişti. Yetmişlerde Amerika’da bazı şirketler uçakları çeşitli renklerle süslemelerine rağmen herhangi tematik figürler uygulanmamıştı.

1990'dan itibaren British Airways tüm uçaklarının kuyruklarına değişik motifler uygulamıştı. Her bir uçak için farklı İngiliz sanatçısının grafik tasarımı, kuyruğa resmedilmişti. Her ne kadar hisse senedi sahipleri bu uygulamanın çok pahalı (gayri resmi tahminlere göre 3-4 milyar, resmi açıklama 1.7milyar pound) ve gereksiz olduğu hakkında eleştiri getirmelerine rağmen dünya sivil havacılığında uçak dışını süsleme konusunda yeni bir sayfa açılmıştı.

Body-art: Alaska Airlines B-737

Başlangıçta ülkelerin bayrak taşıyıcısı şirketler uçak gövdelerine özel olaylar, kutlamalar vb. durumları anlatan resim-simge ile donatırken zaman içinde tamamen ticari kaygılara yönelik resimler öne çıkmıştı. Örneğin bir krallığın yıldönümü, spor turnuvası, o ülkeyi hatırlatan ünlü ve önemli nesneler veya fuar gibi temalar; aralarında Mozart’ı anmayla ilgili boyama, Yaz Olimpiyatları konulu resimler ilginç örnekti. Ancak tematik boyalar yerlerini açık-gizli reklamlara terk etmişlerdi. Gerek şirketlerin kendi reklamları, gerekse diğer markaların ilan tahtaları olarak uçak gövdelerinin boyanması zamanla -elbette kâr kaygılarıyla- ağır basmıştı.

Bazı havayolları kısa süreli olarak tematik boyalı uçağa servis yapan yer ekipmanlarını -harici takat, traktör, çeki demiri, yükleme bantları, bakım aracı vb.- aynı stilde boyamıştı…

1955 yılında Eskişehir Hava üssünde “Uçan Kuğular” ismiyle Türkiye’nin II. Akrotim takımı F-86E uçaklarından kurulmuştu. Gümüşi gövde üzerinde kırmızı şeritler ve burun kısmına kuğular motifi işlenmişti. Şu an bir tanesi Yeşilköy Hava Müzesinde bulunan uçağın kuyruğu kırmızı beyaz boyanmıştı. Türkiye’de THY, gövde boyamasını ilk başlatan şirket olup, ardından Sun Express ve Pegasus havayolları birkaç tematik resim uygulamasıyla bu kervana katılmıştı. Pegasus havayolu bir çocuk yolcusunun çizdiği resmin aynısını, uçak gövdesine uygun ölçekte büyüterek uygulaması ilginçti.

Önceleri model uçakçılar tarafından uygulanan özgün sanatsal uçak boyamaları günümüzde özellikle bilgisayarın 3D teknolojisiyle yeni dizaynlar, talep sahiplerine hızla sunulabilmektedir. Ancak dünyayı saran Covit-19 salgınından en çok olumsuz etkilenenlerin başında gelen havayolu sektörü, krizi atlatıncaya kadar bu uygulamalara ara verecek gibi görünmektedir.

B-747 gövde reklamı

Konunun meraklıları, koleksiyonerler Amerika’daki uçak mezarlıklarında eski, antika uçakların boyamalarını yeniden arşivlenip bloglarda, port folyolarda yayınlanırken, posterleri ticari olarak satılmaktadır. Amerika ve Avrupa’da çok yaygın olan eski uçakların aslına uygun onarılıp uçurulması veya replika denilen orijinalinin tıpkısını üreterek uçma uğraşısında aynen ve tüm ayrıntılarıyla boyanması önemli bir uğraştır.

Faydalanılan Kaynaklar:

*A century of Flight (Ray Bonds - Salamander Books, 2004)

*The History of Aviation (Robert Jackson - Amber Books, 2007)

*Signet Signal Symbol (Walter Diethelm - ABC Verlag, 1970)

*Languages of Art: An Approach to a Theory of Symbols (Nelson Goodman - Hackett Publishing, 1976)

*Colorful Aircraft Unique Paint Schemes on the World’s Passenger Airlines (Norbert Andrup – Schiffer Publishing Ltd. 2010)

*Nose Art: 80 Years of Aviation Artwork (J. P. Wood – Barnes & Noble, 1999)

*Eye on the Tigers 1951-2001 Nato Tiger (Danny Coremans – Daco Publications, 2002)

*Vahşi Savaşçının Mutsuzluğu (Pierre Clastres - Ayrıntı Yayınları, 1992)

*Aircraft Nose Art: American, French and British Imagery and Its Influences from World War I Throught the Vietnam War (Andretta Schellinger – McFarland& Co. Inc, 2016)

*İmge ve Göz (E.H. Gombrich - Yapı Kredi Yayınları, 2002)

*Nörolojik: Beynin Mantıksız Davranışlarımızın Ardındaki Gizli Mantığı (Eliezer J. Sternberg – Metis Yayınları, 2019)

*Görsel Sanatlarda Anlam ve Algı (Güler Ertan& Emin Sansarcı - Alternatif Yayıncılık, 2016)

*Sanatın Öyküsü (E.H. Gombrich - Remzi Kitabevi, 2019)

*Sanat ve Yanılsama: Resim Yoluyla Betimlemenin Psikolojisi (E.H. Gombrich - Remzi Kitabevi, 2015)

*Göstergebilim (Pierre Guiraud – İmge Kitabevi, 2016)

*Reklamın Dili (Uğur Batı – Alfa Yayınları, 2019)