A) Dünyada meydana gelen büyük ölçekli Havai Fişek kazaları:

*1993 yılında Fransa’da üç ton havai fişek yüklü bir kamyonun bariyerlere çarpması sonucu oluşan kazada şiddetli patlama olmuştu. Kazayla ateşlenen havai fişekler çevredeki araçlara da zararlar verirken, şoför kabini kamyondan 100 metre öteye fırlamış ve karayolu uzun süre trafiğe kapanmıştı.

*1998 yılında İngiltere’de havai fişek fabrikasında kaza sonucu bir seri patlama oldu. 8.200kg havai fişeğin patladığı kazada uçuşan metal parçalar, fabrika ve çevrede büyük hasarlar vermişti. Örneğin bir konteyner 150 metre öteye fırlamıştı. Fabrikanın çalışanlarından kurtarılan 13 kişide ciddi işitme kayıpları olmuştu.

*2000 yılında Hollanda’nın Enschede kasabasında havai fişek deposundaki patlama sonucu 23 kişi ölmüş, 947 kişi de yaralanmıştı. 400 bina tahrip olurken 1.500 adedi de hasarlanmış, 1200 kişi evsiz kalmıştı. Patlamanın şiddeti 5.000kg TNT ye eş değer olup 30km öteden hissedilmişti. Patlamadan önce yetkililer, gerekli her çeşit emniyet tedbirinin en iyi şekilde alındığını açıklamışlardı…

*2004 yılında Danimarka’nın küçük bir kasabasında konteyner içindeki 300 ton havai fişek, indirme-boşaltma esnasında hatalı bir şekilde kazayla ateşlendi. İnfilak eden konteyner, depolama alanındaki diğer konteynerleri hasarladı. Olaya müdahale eden itfaiye ekibinden bir kişi ölürken, yedisi yaralanmış, çalışanlardan da 30 kişi dumandan ötürü hastanede tedaviye alınmıştı. Patlamanın neden olduğu zehirli, yoğun duman çevrede iki gün etkisini sürdürürken zararın maliyeti 140 milyon dolar olarak açıklanmıştı.

*2009 yılında Amerika’nın North Carolina eyaletinde 4 Temmuz bağımsızlık kutlamaları için bir TIR’a tonlarca havai fişek yüklenirken patlama olmuş ve kamyon infilak etmişti. Kaza sonucu dört çalışan ölürken, yangınla mücadele eden birçok kişi yaralanmıştı. Yine Oklahoma’da bağımsızlık gününü kutlayan yeni evli çift, iki çocuk, bir yetişkin, havai fişeklerin hatalı ateşlenmesi nedeniyle diğer akrabalarının gözü önünde ölmüşlerdi.

*2012 yılında Hindistan’da bir havai fişek fabrikasında stoklar yanlış kimyasal işlem sonucu tutuşmuş, yangın kısa zamanda fabrika ve Sivaski kasabasını etkisi altına almıştı. Beş saatlik mücadele sonucu yangın ancak kontrol altına alınabilmişti. İşçilerden 40’ı ölmüş, 70 kişi de ağır yaralanmıştı. Kazadan sonra fabrika yetkilileri lisanssız (!?) üretim yaptıkları için tutuklanmıştı.

*2013 yılında Meksika’da açık pazarın yanından geçen havai fişek yüklü kamyonun yakınında bir patlama olmuş ve kamyon infilak etmişti. Ceset parçaları, moloz ve diğer parçalanan malzeme, enkazdan 100m yarıçapında bir alana dağılmışlardı. Kaza sonucunda 16 kişi ölürken 100 den fazla yaralanan olmuştu.

*2013 yılında Çin’de havai fişek yüklü kamyon alt geçitten geçerken bilinmeyen nedenle infilak etmiş ve köprünün büyük bir bölümü çökmüştü. 30 kişi kaza sonucu ölürken yüzlerce yaralının yanı sıra alt-üst geçit tamamen kullanılamaz hale gelmiş, çevreyi yoğun toz bulutu ve moloz kaplamıştı.

*Çin’in doğusundaki Ciangşi eyaletindeki havai fişek fabrikasındaki patlamada bir kişi ölmüş, üç kişi kaybolurken 48 kişi yaralanmıştı. Peş peşe patlamalar nedeniyle çevredeki binden fazla kişi, güvenli bölgeye uzaklaştırılmıştı.

*Romanya’nın Bükreş kentinde bir müzik grubunun eski bir fabrikada verdiği konserde havai fişekler sahne dekoruna çarpınca yangın çıkmıştı. Yangın ve panik sonucu 24 kişi ölürken 146 kişi yaralanmıştı.

Halen ABD’de her yıl bireysel (küçük çaplı) havai fişek kullanım kazalarından 25 bin kişinin yaralandığı, Çin’de ise 2007’den beri yılda 400-450 kişinin öldüğü belirtilirken, yaralananların sayısı es geçilmektedir. AB’nin ilgili komisyon raporuna göre tüm üye ülkelerde her yıl 45 bin civarında irili ufaklı havai fişek kazası olmaktadır. Kazalar sonucunda yaralanmalarda parmak yüzde 32, kol yüzde 25, göz yüzde 15, yüz yüzde 23 etkilenmektedir.

Almanya’da 2015 yılbaşı gösterileri için havai fişek vb. araçlara 100milyon Euro civarında harcama yapılırken, kutlamalar esnasında iki genç, hayatlarını kaza sonucu kaybetmişti.

B) Türkiye’de meydana gelen büyük ölçekli Havai Fişek kazaları:

*9 Haziran 2005’te Ümraniye Dudullu’da bir havai fişek deposunda patlama sonucu yangın çıktı. Altı ölü ve yaralıların olduğu kazada büyük hasar meydana geldi.

*31 Ocak 2008’de İstanbul Davutpaşa’daki kaçak havai fişek imalathanesinde meydana gelen patlama sonucu 21 kişi ölmüş, 115 kişi de yaralanmıştı. Patlamayla ilgili mahkeme kararını protesto için ölen ve yaralananların yakınları, 35 hafta boyunca her Pazar günü Taksim’de eylem yaptılar. Tekrar görülen davada, İstanbul Büyükşehir ve Zeytinburnu Belediye başkanları hariç diğer belediye görevlileri ceza davasına dâhil edilerek çeşitli cezalar almışlardı.

*30 Ağustos 2008 günü Tokat’ın Turhal ilçesindeki kutlamalarda havai fişeklerin hatalı ateşlenmesi sonucu 13 kişi yaralanmıştı.

*30 Haziran 2013’te Sakarya’nın Geyve ilçesindeki bir havai fişek fabrikasında meydana gelen patlama sonucu sekiz kişi yaralandı. Fabrika ve çevresinde üç ayrı yerde çıkan yangınlar güçlükle söndürülmüştü. Kaza Pazar günü gerçekleştiğinden etkilenen insan sayısı azdı. 14 Aralık 2014’te aynı markanın bu kez Sakarya’nın Hendek ilçesindeki havai fişek fabrikasında patlama sonucu enkaz altında kalan bir işçi öldü, üç kişi yaralandı. Patlama sonrası çıkan yangın söndürülürken, maddi hasar büyüktü.

*3 Ağustos 2014 günü Kırıkkale-Ankara yolunda havai fişek yüklü TIR’ın kaza yapması sonucu fişekler infilak etti. Kazada şoför ölmüş, araç yanmış ve yol uzun süre trafiğe kapanmıştı.

*15 Nisan 2015 günü Antalya’nın Konyaaltı semtindeki bir havai fişek deposunda patlama olmuş, biri ağır iki kişi yaralanmıştı. Çıkan yangın güçlükle söndürülmüştü.

*Kontrolsüz havai fişek kullanımında yangın çıkabilmektedir: Yine 19 Ağustos 2015 Şebinkarahisar’da böyle bir olay meydana gelmiş, bir kişi ölürken birkaç yaralı hastanede tedavi altına alınmıştı.

C) Diğer Özellikler:

1980’lerin sonunda Çin’in dış dünyaya açılma sürecinde Amerikan Tüketim Ürünleri Güvenlik Komisyonu, en büyük ithalatçının ABD olması nedeniyle havai fişek vb. maddelerin üretim, paketleme, etiketleme, taşıma, depolama ve kullanımıyla ilgili birçok standartlar ve kısıtlamalar getirmişti. Bu düzenlemeler dünyanın çoğu ülkesiyle beraber, Türkiye’de de uygulamaya konulmuştur.

Ülkemizde havai fişek kullanımıyla ilgili bazı ön izinlerin alınmasına dair yönetmelik ve hükümler vardır. Bunlara göre patlamanın yapılacağı yerdeki güvenlik kuvvetlerinden (polis, jandarma) alınan özel izinle, patlayıcı madde ateşleyici yeterlilik belgesine sahip uzman kişi, ilçe kaymakamlığına başvurmak zorundadır. Patlamadan en az bir hafta önce mevki ve krokisi, saat, kullanılacak havai fişek miktarını belirten belgeli dilekçe kaymakamlığa sunulur. Kaymakamlık daha sonra bu izni yerel güvenlik kuvvetlerine ileterek bürokrasi tamamlanır. Ayrıca 5 kg.’dan fazla malzeme kullanılacaksa, maddelerin aldığı yerden kullanım mahalline göre il/ilçe emniyet müdürlüğünden alınacak taşıma izin belgesi mecburidir. Bunlara ilaveten kurallara aykırı taşımada doğacak olumsuzluklarda her türlü mesuliyeti kabul ettiklerine dair noter tasdikli taahhütname ile tehlikeli maddeler zorunlu sorumluluk sigorta poliçesi de dosyaya eklenmelidir. Kural olarak atış ve patlama bölgesinin yerleşim yerlerine, patlayıcı ve yanıcı madde istasyonlarına, güvenlik birimlerine, okullara, orman ve havaalanlarına yakın olmaması gerekmektedir. Öte yandan bu izinlere bir yenisi eklenmiştir: Talimata göre, havai fişek gösterisi yapmak isteyen özel ve tüzel kişiler, en az 10 gün önce SHGM’ye başvuracaklardır. Başvurunun uygun bulunması halinde havai fişek gösterisine izin verilecek ve durum, gerekli notamın DHMİ tarafından hazırlanarak tüm hava sahası kullanıcılarına duyurularak, uçuş emniyeti sağlanacaktır.

Tüm bu izinlerin ne kadarının ülke genelinde uygulandığı meçhuldür. Özellikle yazlıklarda, mahalle aralarında bireysel inisiyatifle kullanımlar çok yaygın olup, insanları ve çevreyi riske sokarken, kuralların hiçe sayılması ayrı bir vahim durumdur. Hele SHGM’den alınan izin sayısı oldukça azdır.

Dünyanın çeşitli yerlerinde havai fişek müzeleri vardır. İngiltere’de Maurice and Steve’s Virtual Fireworks Heritage Museum, yine İngiltere’nin Playmouth kentindeki Fireworks Museum, Çin’in Li Yang kentindeki Chinese Fireworks Museum, Amerika’da Grantville (Hershey) Lotus Fireworks Co.&Museum bunların öne çıkanlarıdır.

Kanada’nın Ottowa kentindeki Canadian Museum of History’nin organizasyonuyla uluslararası havai fişek gösterileri düzenlenmektedir. Gösterilerde tematik görüntüler, ses öğeleriyle zenginleştirilerek izleyenlerin cazibesini toplamaktadır. Katılımcılar dünyanın değişik ülke ve uluslarından gelmekte olup, pazar, reklam, marka gibi faktörler gösterilerin arka planında önem kazanmaktadır.

Yine World Fireworks Production birliği tarafından 2015 te başlatılan ve tüm dünyayı kapsayan başka bir yarışmada, en ilgi çekici havai fişek gösterisi başlatılmıştır. Bunun arka planında turistik, gezi organizasyonları hedeflenmektedir…

Devam edecek…