Paraşütçülüğe başlangıçta öğretilen temel hareketler vardır. Bunlar çok önemli olup, paraşütçülüğün olmazsa olmazıdır!

*Beş Nokta Taklası: Hareketin amacı yere düşüş hızı ve dolayısıyla yere çarpma enerjisini (şokunu) azaltmak için uygulanır. Sırasıyla ayak tabanları, düşme tarafındaki dizin dışı, aynı yöndeki baldır, omuz ve aksi taraftaki omuz olmak üzere yere temas edilir. Böylelikle ayaklardaki burkulma, hatta kırılma riskini ortadan kaldırır.

*Uçak kapısından çıkış: Klasik tip paraşüt (genellikle T-10 tipi vb.), yani kubbe açılışı otomatik yapılacaksa “su damlası pozisyonu” tabir edilen şekilde vücudun uçak kapısından toplu bir biçimde çıkılmasıdır. Eller, göbek kısmında bulunan yedek paraşütün deklanşör (açma halkası) ve bez –D- halkasından tutulur. Serbest atlayışlarda uçaktan çıkarken eller/kollar açık pozisyonda olabilir.

*Paraşütten ayrılma: Başlangıç eğitiminde üçüncü konu olup özellikle rüzgârlı havalarda büyük önemi vardır. Yere inişten sonra paraşütün sönümlendirilerek, sürüklemesini engellemek için kısa zamanda ondan ayrılarak emniyetli inişin devamını sağlayan gerekli eğitimdir.

*Yedek Paraşüt: Ana paraşütün herhangi bir nedenle olası açılmama durumunda, yedek paraşütü kullanma karar ve uygulama eğitimidir. Ayrıca boyut olarak ana paraşütten daha küçük olduğu için bazı durumlarda kullanımı dikkat isteyebilir. Tüm dünyadaki istatiksel ortalamaya göre yedek paraşütün kullanılma olasılığı binde birden azdır…

*Atlayışlarında paraşütün açılma güvenliği için katlama ve paketleme yöntem(ler)ine kesinkes uyulması gerekmektedir.

*Günümüzde serbest paraşütçüler için otomatik kurtarıcı sistemler kullanılmaktadır. Yere belli bir yükseklik kalıncaya kadar paraşüt kişi tarafından açılmazsa sistem devreye girer. Genellikle yedek paraşütün deklanşöründeki patlayıcıyı aktifleştirerek deklanşörün küçük bir patlamayla yuvasından çıkartarak açılmasını sağlar.

* Türkiye’de başlangıç eğitiminde genellikle T-10 tipi paraşüt kullanılmaktadır. Paraşütün otomatik açılma süresi 3 saniye olup bazı şartlara bağlı olarak ±1sn azalıp-artabilmektedir. Uçağın sürati ise 120 -130Km/h civarındadır.

                                                              ******                                        

“Paraşütçüler yüksekliğe ve düşme korkusuna meydan okumuştur.”

                                                                                       Yaşar Çubuklu

Otomatik paraşüt açılma dizgesi

YÜKSEK İRTİFA ATLAYIŞLARI

*Yüksek irtifa atlayışları paraşütçüler için özel donanım, oksijen sistemi, basınçlı elbise vb. gerektirmektedir. Başarılı atlayışların yanı sıra birçok yaşamını veya sağlığını yitiren paraşütçüler de vardır.

*16 Ağustos 1960’da Amerikan Hava Kuvvetlerinde test pilotu Yüzbaşı Joseph Kittinger, 102.800’ (≈31.333m) yüksekliğe özel yapılmış bir balonla çıkıp oradan özel teçhizatlı (sürtünme, ısı ve basınca dayanıklı elbise ile özel oksijen sistemi destekli vb.) bir şekilde atlamıştı. 17.500’ (≈5.334m) e kadar serbest düşüşten sonra otomatik olarak paraşütü açıldığında hızı 988km/h (≈0.8Mach) idi. New Mexico çölüne başarılı iniş yaparken atlayışı esnasında en düşük -70C° ye maruz kalmıştı. Kendisi 1959 yılında 76.400’ (≈23.300m) ve 74.700’ (≈22.800m) yüksekliklerden paraşütle atlayış denemeleri de yapmıştı…

*1 Kasım 1962’de Rusya’nın Saratov kenti civarında balon ve özel kapsülle (gondola) Yevgeni Nikolayevich Andreyev ve Pyotr Dolgov, 93.970’ (≈28.640m) yüksekliğe çıkmışlardı. Y. N. Andreyev başarıyla atlamış, P. Dolgov kapsülü terk ederken basınçlı elbisesinin kaskı dış yüzeye çarpması sonucu kırılmıştı. Giyside basınç kaybının gerçekleşmesi P. Dolgov’un ölümüne neden olmuştu.

*14 Ekim 2012 günü Avustralyalı skydiver Felix Baumgartner, bir helyum balonuyla stratosfere tırmanmıştı. New Mexico’daki bu denemede 39 kilometre yüksekliğe çıkıp oradan serbest atlayış yapmıştı. Düşüş esnasında ses hızını (1.25mach≈1.357.64km/h) geçen Felix, yerden yaklaşık 1.500 metre yükseklikte paraşütünü açmıştı. Atlayış 14 dakikada tamamlanmıştı.

*24 Ekim 2014’te yine helyum balonuyla ve New Mexico’da, bir dönem Google şirketinin başkanlığını yapan R. Alan Eustace, stratosferde 41.425 metreye tırmandıktan sonra yeryüzüne atlamıştı. Öncesinde yapılan balonlu tırmanışlarda kullanılan özel kapsül (gondola) yerine balona alttan bağlanmış şekilde atlayış yüksekliğine ulaşmıştı. Özel basınçlı, ısı ile sürtünmeye dayanıklı giysisi ve oksijen donanımıyla, paraşütü açılıncaya kadar serbest düşüşü 4 dakika 27saniye sürmüştü. Bu süreçte hızı 1.321km/h (≈1.07Mach) kadar çıkmıştı. Paraşüt açıldıktan sonra toplam atlayış süresi yaklaşık 15 dakikaydı.

TÜRKİYE’DE PARAŞÜTÇÜLÜK

*Kurtuluş savaşının sonunda hava birlikleri için Alman yapısı “Ors” ve Çekoslovakya malı “Pak” marka keten paraşütler alınmıştı. Ancak bunlarla herhangi bir eğitim yapılması söz konusu olmamıştı.

*16 Haziran 1926 günü ilk paraşüt gösterisi Ankara’da yapılmıştı. Vecihi Hürkuş’un kullandığı Junkers F-13 tipi uçaktan Alman paraşütçü Heinke’nin 700 metre yükseklikten yaptığı atlayışı Mustafa Kemal Atatürk ve Ankaralılar ilgiyle izlemişlerdi.

*12 Haziran 1930 günü Ağrı Dağı Harekâtında Yüzbaşı İlhami, Junkers tipi uçağının arızası nedeniyle paraşütle atlamıştı. Paraşütünü açmayı başarmasına rağmen, uçağın kopan kanadı kendisine çarpınca yaşamını yitirmişti.

*18 Ocak 1932 günü kurucuları arasında Vecihi Hürkuş’un da bulunduğu Aerokulüp’ün çabalarıyla Belçikalı bir paraşütçü, mensup olduğu fabrikanın paraşütlerinin tanıtımı için Yeşilköy meydanında gösteri atlayışı yapmıştı. Çok şiddetli rüzgâra rağmen yoğun meraklı izleyicinin takip ettiği gösteride V. Hürkuş’un kullandığı uçak, 1.000 metre yükseklikteyken M. Rene başarıyla atlayışını yapmıştı.

*1932 yılında F.C. Coroney isimli İngiliz paraşüt atlayış uzmanı ve öğretmeni, Türkiye’ye gelerek Eskişehir Hava Birliğinde paraşüt kursu düzenlenmişti. Kursiyerlerin paraşütle ilk atlayış denemelerini altı Türk gönüllü kursiyer, 20 Temmuz’da yapmışlardı: Eğitimde, uçaktan ayrıldıktan sonra “Bir-iki-üç” sayımını takiben deklanşörü çekmelerini çok sıkı öğrenmişlerdi… Kursta pilot ağırlıklı birçok paraşütçünün yetişmesi sağlanmıştı. Nitekim ilk atlayış gönüllülerinden Pilot Teğmen Arif Erkuş, daha sonra geçirdiği uçak kazasından paraşütle atlayarak kurtulmuştu.

*1932’de İngiltere’den “Irwin” tipi pilot ve taşıt paraşütleri satın alınmıştı. Dünyada ilk kez Japon ipeğinden yapılan paraşütler, döneminin en gözde ve aranılan modeliydi.

*Ekim 1934’te Çanakkale deniz-hava tatbikatında Curtiss-Hawk ve Bréguet-XIX tipi iki uçak, havada çarpışmıştı. Kazada her iki uçağın pilotu yaşamını yitirirken, Bréguet uçağındaki Rasıt Teğmen Nuri, göğüs paraşütünü kullanarak atlamayı başarmıştı. Bu olay, Türkiye’deki bir hava kazasından ilk kez paraşütle kurtuluş olmuştu.

*3 Mayıs 1935 tarihinde Ankara Güvercinlik’te, Sovyetler Birliğinden gelen öğretmenler Annohim (paraşüt ve planör) ve Romanof isimli iki paraşüt uzmanı nezaretinde paraşüt çalışmaları Türkkuşu’nda başlamıştı. Yetiştirdikleri arasında Yıldız Uçman ve Abdurrahman Türkkuşu, kurumun bünyesinde ilk atlayanlar ve paraşüt öğretmenlerimizden olmuşlardı.

*Eylül 1935’te sivil paraşütçü olarak uçaktan ilk paraşüt atlayışını Abdurrahman Türkkuşu yapmıştı.

*24 Mart 1936'da emekli havacılardan Kâmil, bir atlayışta düşerek şehit olmuştu. Aynı yıl yine Ergazi meydanında Türkkuşu’nun Monospar tipi uçağıyla paraşüt atlayışı yapılırken eğitimdeki Ferit Orbay’ın paraşüt ipleri, uçağın kuyruğuna takılmıştı. Bu durumda kontrolden çıkan uçak yere çakılmış, pilot ve Ferit Orbay yaşamlarını yitirmişlerdi.

*1936 yılının İnönü Yaz Kampında Rus hocaların dışında, başta kadın paraşütçü Yıldız Uçman olmak üzere beş-altı kişilik eğitmen kadrosu gençleri yetiştirmede büyük çabalar sarf etmişlerdi. Ardından Cumhuriyet Bayramının 13. yıl kutlama gösterilerine hazırlanmışlardı. 29 Ekim gösterilerinde ilk kez uçaktan toplu atlayış yapmışlardı.

*29 Ekim 1936'da Cumhuriyet Bayramı gösterilerinde Vecihi Hürkuş’un 18 yaşındaki yeğeni Eribe, paraşütünün çok geç açılması sonucu yere çarpmıştı. Hastaneye kaldırılan Eribe, yaşamını yitirirken ilk kadın hava şehidi olarak havacılık tarihimizde yer almıştı…

*Türkkuşu tarafından 28 Ekim 1937’de Ankara ve İzmir’de Türk gençleri için paraşüt atlama kuleleri yapılmıştı.

*1938 yılında Türkkuşu 141 paraşütçü yetiştirmişti.

*II. Dünya savaşının ilk yıllarında Devlet Hava Yolları’nın uçakları, uçuş programı uygun olduğu zamanlarda paraşütçü eğitimi için T. Hava Kuvvetlerine ödünç veriliyordu.

*24 Mayıs 1940 günü Etimesgut meydanında T. Hava Kurumunun 7. Kurultayı nedeniyle hava gösterileri tertiplenmişti. Uçak, planör, model uçak uçuşları, paraşüt atlayışlarının yanısıra, bir tane keçi de paraşütle atlayış yapmıştı.

*1941 yılı sonlarından itibaren İngiltere ve Amerika’da pilotaj eğitimine gidecek Hava Kuvvetleri subayları, Türkkuşu’nun Ankara Ergazi tesislerinde paraşüt eğitimi almışlardı.

*1942 yılında Türkkuşu bünyesinde 1.353 uçaktan, 12.024'ü kulelerden paraşüt atlayışı yapılmıştı.

*27 Mayıs 1943 Türk Hava Kurumu öğretmenlerinden Ali Yıldız, paraşütün belirli yükseklikte otomatik olarak açılmasını sağlayan bir düzenek yapmıştı. Özellikle savaş uçaklarını terk eden, bilinci kapalı veya yaralanmış uçucunun paraşütünü otomatik açan düzenek için patent almıştı. Ancak ülkede kimsenin dikkatini çekmeyen buluşun gelişimi ve seri üretimi için hiçbir yerden maddi destek sağlayamamıştı. Daha sonra pervanelerle ilgili de bir buluş yapmış ne var ki, aynı şekilde yalnız kalmıştı. Bu yüzden patentlerini 31 Temmuz 1952 tarihinde Amerikalı bir şirkete devretmişti…

*1953 yılında Ankara ve İzmir paraşüt kulelerinden 5.389 kişi atlamıştı.

*15 Ocak 1955’te Türkkuşu’nun kadın paraşüt kursu yeniden faaliyete geçmişti. Yatılı kursa 14 kız öğrenci katılmıştı.

*1955 yılında Silahlı Kuvvetlerin ilk paraşüt bölüğü, Türkkuşu tarafından eğitilmişti.

*1955’te Hollanda’da yapılan Uluslararası Havacılık Federasyonun (FAI) 50. Yıl kutlamalarına Türkkuşu’nun on kişilik bayan paraşüt ekibi de katılmıştı. T. Hava Kuvvetlerinin C-47 uçağıyla Atina, Roma, Paris rotasıyla Hollanda’ya ulaşmışlardı. 31 Mayıs günü Yepenburg meydanında başarılı gösteri atlayışları yapmışlardı.

*1957 yılında Ankara ve İzmir paraşüt kulelerinden 45.869 atlayış yapılmıştı.

*22Haziran 1958’te Irak’ta gösteri atlayışları yapmak için Türkkuşu’nun 15 kadın paraşütçüsü, C-47 uçağıyla Bağdat’a gitmişti. Daha sonra Musul ve Kerkük şehirlerinde de gösterilerini tekrarlamışlardı.

*1962 yılında Ankara ve İzmir paraşüt kulelerinden 10.567 atlayış yapılmıştı.

*1963 yılında Türkiye’de yaygın olarak paraşüt çalışmaları başlamıştı. Başlangıç ve tekâmül kurslarının sayısı artarken İnönü Hava Eğitim Merkezi, uzun yıllar öncü ve en önemli yeriydi.

*1963’te sadece Ankara paraşüt kulesinden 11.000 kişi atlamıştı.

*30 Temmuz-18 Ağustos 1964 tarihlerinde Batı Almanya’da düzenlenen 7.Dünya Paraşüt Şampiyonasına Türkkuşu altı paraşütçü ile katılmıştı. Paraşütçülerimiz ilk kez uluslararası bir yarışmada yer almışlardı.

*Türkiye’de ilk paraşüt şampiyonası Türk Hava Kurumu tarafından 1969 yılında düzenlenmişti.

*Kuruluşundan 1971’e kadar Türkkuşu’nun paraşüt okulu uçaklarından 27.500, paraşüt kulelerinden 250.000 kişi atlamıştı.

*1973 yılında Ankara ve İzmir paraşüt kulelerinden 6.697, uçaktan 5.509 kişi atlayış yapmıştı. Türkkuşu’nun envanterinde yarışma, ana-eğitim (T-10) ve yedek olmak üzere 359 paraşüt vardı.

*3 Haziran 1973’te Türkkuşu’nun “Aslan Asker Şvayk” isimli maskot-uğur köpeği, kendisi için özel hazırlanan paraşüt, kask ve diğer donanımıyla 300 metre yükseklikten paraşütle atlamıştı. Sağ salim yere dokunmadan hemen önce bir başka paraşütçü, Aslan Asker’i havada kucaklayarak yakalamıştı.

*20 Temmuz 1974 Kıbrıs Barış Harekâtında hava indirme tugayına ait dört adet paraşüt taburu başarılı şekilde hedeflerine atlayarak görevlerini yapmışlardı.

*17-27 Eylül 1975 tarihlerinde İstanbul’da yapılan IV. Balkan Hava Oyunları içinde paraşüt yarışmaları da yer almıştı.

*1985 yılında Türkkuşu bünyesinde 6.587 aday yetiştirilirken toplam 56.992 atlayış yapılmıştı.

*13-21 Eylül 1997 tarihlerinde Türkiye’nin organize ettiği I. Dünya Hava Oyunları içinde Denizli-Honaz’da yamaç paraşütü, İzmir Efes meydanında paraşüt atlama yarışmaları yapılmıştı. Paraşüt dalının içinde bayanlar-erkekler hava balesi, bayanlar-erkekler hedef, bayanlar-erkekler hava sörfü, 4 eşli, 8 eşli atlayış kategorilerinin yanısıra gençler kategorisi de vardı.

*17 Haziran-2 Temmuz 2000 tarihlerinde I. Türkiye Hava Oyunlarını Türk Hava Kurumu tarafından düzenlemişti.

*Ankara Paraşüt Kulesi, 2002 yılı sonunda Türk Hava Kurumu Müzesi kompleksine dönüştürülmüştü.

*24 Ağustos-5 Eylül 2002 tarihlerinde II. Türkiye Hava Oyunları, T. Hava Kurumu tarafından İnönü’de düzenlenmişti. Paraşüt ve yamaç paraşütü dalları da yarışmalarda yer almıştı.

İLGİLENENLER İÇİN NOTLAR:

*7 Nisan 1928’de İtalyan general Alexandra Guidoni, kendi buluşu olan paraşütün ilk deneme atlayışında ölmüştü. Olaydan sonra generalin masasında paraşütün açılmaması halinde nelerin değiştirilmesi gerektiğini belirten bir talimat bulunmuştu…

*Aslanağzı bitkisinin tohumları, tüyden yapılmış ufak paraşütlere benzer. Top gibi özel yapıyla bir arada tutulurlar. Yeterli olgunluğa erişen tohum topunu rüzgâr darbesi bozar ve her bir tohum paraşütü uzaklara uçuşarak dağılır.

*1934’te İngiltere’de kurulan "Hava Cambazları Sirki"nde gösteri yapanlardan biri, paraşüt atlayışında şiddetli rüzgâr nedeniyle havada yatay olarak epeyce yol kat ederek civardaki hayvanat bahçesinde, aslanların kafesi üstüne inebilmişti. Kafesin tavanı epeyce yüksek olmasına rağmen aslanların iştahı paraşütçüyü epeyce korkutmuştu…

*25 Ağustos 1940’ta gökyüzünde ilk kez paraşütle atlayış esnasında evlilik Amerika’da gerçekleşmişti: Bakış açınıza bağlı olarak bu olay, ya harika veya açık bir felaket yorumlanabilir!

*İlginçtir, II. Dünya savaşında Müttefikler, Kıbrıs Barış Harekatında da paraşütçü birlikler, genellikle C-47 uçaklarından atlayışlarını yapmışlardı…

*II. Dünya savaşı içinde 31 Mart 1943 günü Burma’da Amerika’nın bir B-24 uçağı Japon avcıları tarafından vurulunca ekibi paraşütle uçağı terk etmişlerdi. Saldırısını devam ettiren bir Japon avcı uçağı paraşütle atlayanlara makineli tüfek atışına başlamıştı. Paraşütle atlayışını sürdüren Pilot Üsteğmen Owen J. Baggett, şahsi tabancasıyla avcı uçağının pilotunu havada vurmuştu…

*1960 yılında Kaliforniya’da 30 katlı binanın alt katlarında çıkan yangının genişlemesi üzerine 20. katta yalnız başına sıkışıp kalan beş yaşındaki çocuk, annesinin şemsiyesini açarak kendisini sokağa atmıştı. Oldukça zayıf olan çocuğun ağırlığına dayanabilen şemsiye, paraşüt görevini yerine getirirken sokaktaki izleyicilerin kolları üzerine sağ salim indirmişti.

*12 Nisan 1961 günü Sovyet kozmonot Yuri Gagarin dünyaya dönüşünde, atmosfere girdikten sonra Vostok-1 uzay aracından yerden 7 km. yükseklikteyken fırlatılabilir sandalye ile ayrılmıştı. Serbest düşüşünü sürdüren Gagarin, 2.5 km. yükseklikte önce sandalyeden ayrılmış takiben açılan paraşütleriyle yeryüzüne on dakika sonra iniş yapmıştı. Sovyetler Birliği 1971 yılına kadar Gagarin’in FAI (Fédération Aéronautique Internationale: Uluslararası Havacılık Federasyonu) yükseklik rekorunu alabilmesi için uzay aracıyla yere indiği yalanını sürdürmüştü…

*1968 yılında Rolling Stones müzik grubunun “Parachute Women” isimli şarkısı piyasaya çıkmıştı. 2010’da Cherly Cole’nun “Parachute” isimli şarkısı da epey beğeni toplamıştı.

*2005 yılında Vestel Manisaspor-Bursaspor futbol maçında hakem Metin Tokat’ın başına bir paraşütçü düşmüştü. 2021 yılında Polonya’da üçüncü lig futbol maçı oynanırken sahaya iniş yapan wingsuit’li paraşütçüye hakem sarı kart göstermişti…

*30 Temmuz 2016 günü Amerikalı Luke Aikins, Kaliforniya’nın Simi Valley bölgesinde 25.000’ (≈7.620m) yükseklikten herhangi bir paraşüt veya kanat takımı olmadan uçaktan serbest atlayış yapmıştı. Yerde, özel poliüretandan yapılmış 100’X100’ (≈30.4X30.4m) boyutlarındaki ağa başarıyla inmişti. Düşüş hızı 193km/h ulaşırken, çarpmanın ardından düşme hızını sönümlemek için ağın etrafına dört adet basınçlı hava silindiri yerleştirilmişti.

*ABD’nin 41. Başkanı George W. Bush (Baba Bush), 90 yaşında paraşütle atlamıştı. Tandem (önlü-arkalı, ikili) yapılan atlayışın amacı yaşlılığın olumsuz etkilerinin abartılmamasını sağlamaktı. Ne var ki, tekerli sandalye ile geldiği paraşüt atlayışında yere çuval gibi yığılmıştı. Oysa Amerikalı kadın paraşütçü ve skydiver Cherly Stearns (dünyada en çok serbest atlayış rekorunu bulunduranlardan -21.000'den fazla), 19 Haziran 1998’de 92 yaşındayken tek başına atlayışını yapmış, yere başarıyla inmişti…

BAŞVURULAN KAYNAKLAR

*Parachute Recovery Systems Design Manual (T. W. Knacke – UNKNO, 1992)

*A War of Logistics: Parachutes and Porters in Indochina, 1945-1954 (Charles R. Shrader – University Press of Kentucky, 2015)

* Gökyüzü Neden Başımıza Düşmüyor (Aydoğan Koç – Koç Consulting Ltd. Şti. 2007)

*Karikatür, Fotoğraf, Haber ve Röportajlarda Havacılık (Editör: H. İbrahim Fırtına – Türk Hava Kurumu Basımevi, 2009)

*Türk Kültürü Dergisi (Sayı: 116 Haziran 1972)

*Havacılık Tarihinde Türkler Cilt-II (Türk Hava Kuvvetleri Komutanlığı Basımevi ve Neşriyat Md. 2006)

*Bir Tayyarecinin Anıları (Vecihi Hürkuş – Yapı Kredi Yayınları, 2000)

*Orgeneral Muzaffer Ergüder’in Havacılık anıları [1922-1930] (Yayına hazırlayan: İbrahim Fırtına – Türk Hava Kurumu Basımevi, 2009)

*Yıllarboyu Tarih Dergisi (Sayı:6 Haziran 1980)

*Türkiye’de Ticari Havacılık Tarihi (Editör: Gökhan Sarıgöl- D Yayınevi, 2009)

*Türk Havacılık Kronolojisi (Stuart Kline – Dönence, 2002)

*İstikbal Göklerin Gökler Bizimdir Cilt: I-II (Oktay Verel – Türk Hava Kurumu Yayınları, 1985)

*Gökteki Venüs (Mehmet Bahattin Adıgüzel – Sonçağ Kültür Yayınları, 2019)

*Havacılık ve Uzay Psikolojisi (Muzaffer Çetingüç – Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Tic.

Ltd. Şti. 2016)

*1.Dünya Hava Oyunları (Mehmet Bahattin Adıgüzel – Sonçağ Kültür Yayınları, 2019)

* Kardeşler Takımı (Stephen E. Ambrose – Kronik Kitap, 2019)

*Lüzumsuz Bilgiler Ansiklopedisi-1 (Tamer Korugan – Aykırı Yayıncılık, 2007)

*P Dünya Sanatı Dergisi (Sayı: 41 Yaz 2006)

*Uçan Türk Dergisi (Türk Hava Kurumu Yayınları Sayı:73 Nisan 1960 – Sayı: 249 Aralık 1974)

*Birgün Gazetesi

*New York Times gazetesi

*USA Today gazetesi

*www.parachutehistory.com

*www.wikipedia.com

*www.britanicca.com

*www.thisdayinaviation.com