Bedensel özürleri olan (handicapped, disabled) insanların da uçma arzuları olabilir; bu arzu engellenmek yerine, kişiye özel teknik dizaynlarla mümkün hale getirilmektedir. Çoğu bedensel özürler protezli veya protezsiz olarak amatör pilot lisansı için engel olmaktan çıkarılmıştır. EASA gerekliliklerine göre fiziksel olarak uçağın kontrolünü bir biçimde sağlayabilen kişiler pilot olabilir. Eğitim sürecinde, kişinin sakatlık durumuna göre limitlerini iyi bilmesi ve uçuşta buna göre davranması üzerinde durulur. Bu süreçlerden başarıyla geçen engelliler hava yarışlarına ve akrobasi uçuşlarına bile katılabilirler. Engelli pilotlar için genel bilgiler ve kriterler şunlardır:
- Engelli bir kişinin pilotaj eğitimine başlaması için öncelikle sürücü ehliyeti sahibi olması, dolayısıyla karayolu trafiğinde araç kullanabilmenin asgari limitlerini karşılaması beklenir.
- Yolcu ve kargo taşımacılığı yapan profesyonel pilotların önemli fiziksel özürlülükleri varsa uçuş yapmaları kesinlikle mümkün değildir.
- ABD’de FAA ve Avrupa’da EASA uçuş hekimleri, fiziksel ve zihinsel durumu muayene edilmeyi gerektiren engelli kişilerin uçuş yapmaya elverişli olup olmadığı konusunda değerlendirme yapabilir ve karar verme yetkisine sahiptir.
- JAR-FCL 3 Bölüm 10, sakat pilotların ortopedik durumlarıyla ilgili ayrıntıları açıklar. Sakatlığın telâfisi için protez kullanan kişilerde protezin uçuş kumandasına uygunluğu açısından mühendis denetimi gerekebilir.
- Bacakları ampüte olanlar için tüm kontrolleri elle yapılabilen; el ve kolları olmayanlar için ayakla kontrol edilebilen özel yapım (modifiye) uçaklarla uçuş izni verilmektedir.
- Ciddi bir tıbbi rahatsızlığı olup yan etkileri olan ilaç tedavisi altında olan kişiler uçamaz.
- Psikotik, mental retarde, demanslı, alkol ve madde bağımlısı kişilere tıbbi sertifikasyon verilmez.
- Görme engelliler uçuş izni kapsamında düşünülemez.
- İşitme engelliler, tüm işitsel radyo verilerini digital ve görsel mesajlara çeviren yardımcılar kullanılmak koşuluyla uçabilir.
- Solo uçuşlar için tıbbi sertifikasyon koşulu vardır. Kalp hastalığı, diyabet ve epilepsi hastaları tıbbi muayenelerde solo uçuş izni alamazlar. Bunların gerekli tıbbi destekleri (ilaç, oksijen, glükoz, vs.) yanlarında bulundurmaları ve bir emniyet pilotu (pilot lisansı olan sağlıklı bir ebeveyn, eş veya arkadaş) ile birlikte uçmaları gerekir. Bu olgulardaki endişe, uçuşta tıbbi inkapasitasyona girmeleridir.
- Mevcut engellilik durumu uçuşa mani teşkil etmeyen kişiler de, ameliyat geçirmek ya da başka bir hastalık durumu nedeniyle geçici olarak uçuştan men edilebilir.
- Engelli kişilerin ülkelerarası uçuşlarında bazı zorluklar olabilir; çünkü bazı ülkelerin hava sahalarını bu tür pilotlara açmalarına karşılık, bazı ülkelerin yerel kuralları engelli pilotlar için farklılık gösterebilmektedir.
ABD’de paraplejik (bacakları felçli) pilotlar 1972 yılında ‘International Wheelchair Aviators (IWA)’ grubu kurmuşlardır. Aralarında kuadriplejik (iki kol ve iki bacağı felçli), ampüte (kol ve bacakları kesilmiş), polio (çocuk felci) sekeli, spina bifida (omurga açıklığı) ve MS hastalığı olan kişiler bulunmaktadır. Benzeri bir kuruluş da ‘British Disabled Flying Association’dur. Pozitif ayrımcılığı hak eden engelli pilotlara bazı yerlerde negatif ayrımcılık yapıldığının örnekleri vardır. Yasal bir engel olmamasına karşın bazı havaalanı otoriteleri (Fransa’da Bergerac Havaalanı), engelli pilotlara hava sahalarını, pistlerini ve parklarını bile açmamaktadırlar…
Engelli pilotlara ülkemizden başarılı bir örnek olarak Şafak Pavey gösterilebilir. 19 yaşındayken (1996 yılında) Zürih’te geçirdiği bir tren kazasından sonra sol kol ve bacağını kaybederek protez kullanan CHP milletvekili, bröveli bir planör pilotudur.
ABD’den bir örnek ise Jessica Cox’dur. 1983 Arizona doğumlu, elleri ve kolları olmamasına rağmen 10 yaşında taekwondo’ya başlamış, 4 yıl sonra siyah kuşağa erişmiş. 13 yaşında el ve kol protezleri kullanmaktan vazgeçmiş. Otomobil ehliyeti almış. Sonra havacılığa meraklanmış, pilot sertifikası da almış; ayaklarının yardımıyla uçağa her tür kumanda verebiliyor. Jessica, “Küçük bir likör bardağı kadar azim, bira bardağı dolusu yetenekten iyidir” diyor…