GÜNÜMÜZDE GENEL BAYKUŞ ÇEŞİTLERİ:

1. Strigidae (Tipik Baykuşlar) Familyası (22 Tür, 160 Cins)
   1. Otus: 56 Cins (Avrupa şair baykuşu, doğu çığırtkan baykuşu)
   2. Ninox: 19 cins (Boobook baykuşu)
   3. Bubo: 18 Cins (Büyük boynuzlu baykuş, Kuzey kartal baykuşu, Malezya kartal baykuşu
   4. Glaucidium: 18 Cins (Kuzey cüce baykuşu, orman baykuşu)
   5. Strix: 13 Cins (Esmer baykuş, benekli baykuş, benekli orman baykuşu)
   6. Asio: 7 Cins (Uzun kulaklı baykuş)
   7. Athene: 4 Cins (Küçük baykuş)
   8. Pulsatrix: 3 Cins (Görkemli baykuş)
   9. Scotopelia: 3 Cins (Pelia baykuşu)
   10. Micrathene: 2 Cins (Cin baykuşu)
   11. Nyctea: 3 Cins (Kar baykuşu)
   12. Surnia: 2 Cins (Atmaca baykuşu)
   13. Speotyto: 3 Cins (Barınak baykuşu)
2. Tytonidae (Peçeli Baykuşlar) Familyası (2 tür, 14 Cins)
   1. Tyto: 12 Cins (Ahır Baykuşu)
   2. Phodilus: 2 Cins (Doğulu koy baykuşu, Kongo koy baykuşu)

FİZİKSEL ve DAVRANIŞSAL ÖZELLİKLERİ:

Genellikle gece avlanan baykuşgiller, kemirgenleri yemek listesine katarak doğada önemli bir denge unsurudur. Kabarık tüylerinin altında zarif bir vücut yapısına, sivri gagası ile birlikte öldürücü pençelere sahiptir.

Baykuşların tıpkı insanlarda olduğu gibi yüzlerinin önünde geceleri çok iyi görebilen kocaman, parlak ve turuncumsu renkte gözleri vardır. Gece yırtıcılarının karanlıkta iyi görebilmelerinin nedeni, gözlerindeki çubuk hücrelerin sık ve fazla olmasıdır. Çubuk hücreler çok az ışıkta iş görür. Oysa gündüz yırtıcılarının gözlerinde parlak ışıkta iş gören konik hücreler fazladır. Baykuşun gözleri çok büyük olduğu için başında gözlerini hareket ettirecek kaslara yer kalmamıştır: Yani gözlerini çevirip hareket ettiremez. Bu yüzden farklı yönlere bakabilmesi için komple başını çevirir. Baykuş ailesi genellikle başını 180°'lik dönüşle arkasını görür. Bazı türlerde başın dönüşü 270°'ye kadar artar. Baykuş insanların görebildiğinin yüz kat daha iyi görüşü çok az veya zayıf ışıkta sağlamaktadır. Baykuşun her iki gözünün dik açıyla bakması görüş derinliğini çok netleştirir. Böylelikle mesafeleri çok hassas hesaplayabilir. Kar baykuşu ve kukumav, diğer baykuşlardan farklı olarak gündüzleri de görebilirler.

Baykuşlar genellikle gündüz uyurlar. Gece uçarken çok az ses çıkartırlar: tüm kuşlar içinde avlanırken en sessiz uçuşu gerçekleştirirler. Kanat genişliğinin vücut boyunun yaklaşık 1,5-2 katı büyüklüğünde olması ayrı bir uçuş avantajıdır. Kanat çırpmalarının ses düzeyi neredeyse yok gibidir. Bunu da kanatlarının üstündeki kadifemsi yapıyla sağlarlar. Uçuş stilleri şahine benzer, yüksek süratli dalışlarda ve avına saldırırken daha farklıdır. Baykuşlar kesik kesik nefes alıp, kanatlarını çırparak hızlıca serinlerler.

Baykuşlarda işitme duyusu çok gelişmiştir. Kulakları kafasının yanlarında ancak öne dönüktür. Kulak delikleri gözlerinin arkasında, kafasının yan tarafında, tüylerin altında kamufle olmuştur. Bu da keskin duyma özelliği sağlar. Kulakları birbirinden farklı yükseklikte olup, aynı sesi farklı aralıklarla işitmesi ve beyninde bir tür işlemden geçirildikten sonra tıpkı sonar gibi kaynağın yerini kesin tespite yarar. Kulak kepçesi yoktur. Bazı türlerde kulaklar gibi sorguçları belirgin, bazılarında yoktur. Bu sorguç tüylerine tepelik, tepelik telekleri de denir. Baykuşlar keskin işitme duyuları yardımıyla bir farenin hışırtısını çok uzaklardan duyabilirler. Kar, Lapon, Alaca, Atmaca, Kır, Ural, Serçe, Peçeli, Kukumav baykuşlarının tepelik telekleri yoktur. Baykuşların hassas kulakları avlanırken gözleriyle birlikte çok hassas hedef tayin avantajı sağlamaktadır.

Genellikle küçük kemirgenler, kurbağalar, kertenkele, sürüngenler, büyük böcekler, ötücü kuşlar (puhular yarasa, iri memeliler ve yırtıcı kuşları da yakalayabilir) besin kaynaklarıdır. Ayrıca diğer kuş yuvalarından yumurtaları da alıp yerler. Ancak gün ışığında görüşü iyi olmadığı için bazı hayvanların saldırısına uğrayabilirler. Gece yırtıcıları avlarını bütün olarak yere konarak yutarlar. Peri baykuşu, güveleri havada uçarken yakalayıp, havadayken yer. Kukumavlar yerde yürüyerek de avlanabilirler. Kıl, kemik, kıkırdak gibi yapıları sindiremedikleri için bunları mide topakları (pellet) denilen kümeler halinde kusarlar. Bu topakları inceleyen bilim insanları, baykuşların yaşam alanındaki avlanılan hayvanlar hakkında çeşitli bilgiler edinebilmektedirler.

Bazı baykuş türleri tek bir bölgede görülebilir. Örneğin Madagaskar Ninoksu sadece Madagaskar adasında yaşar. Yine Kara peçeli baykuş, Avustralya’nın doğu kıyılarında ve Yeni Gine’de bulunur. Kar baykuşları Alaska, Kanada, Rusya, İzlanda, Grönland ve İskandinavya’nın kuzeyinde yaşarlar. Diğer baykuşların aksine gündüz aktiftirler ve büyük baykuş türleri arasında yer alırlar. Bazı türleri göç edebilirler. Örneğin Avrupa kır baykuşunun devamlı bir habitatı yoktur. Bütün Avrupa’yı gezer. Bir yerde kalış süresi yiyecek bulabilmesiyle bağlantılıdır. Oysa Alaca baykuş çok statik yaşar. Kışın sert havalarda bile kolay kolay yuvasını ve yaşadığı çevreyi değiştirmez.

Genellikle çok güzel kamuflaj özellikleriyle doğada kolaylıkla seçilmez. Baykuşlar yuva yapmaz. Yumurtalarını koymak, yavrularına sahip çıkmak için genellikle yerden yüksek, güvenli yerleri kullanırlar. Bazı tür baykuşlar diğer hayvanları korkutarak onları yuvalarından kaçırdıktan sonra orayı kullanırlar. Bazı baykuş türleri yüzebilmektedir.

Çoğu baykuş, diğer hayvanlar ve kuşlar tarafından avlanır. Maalesef doğada aşırı tarımsal zehir kullanımından onlar da olumsuz etkilenmektedir. Zehirlenmiş avı yakalayan baykuş, belki bir tanesinde olmasa bile iç organlarında zehrin birikmesiyle malum sona ulaşır. Ayrıca kimyasallar yumurtalarının kabuk bağlamasını engellediği için üremesinde ayrı bir tehdittir. Başka bir durum eline silah alanların -her ne kadar kendilerine avcı deseler- vahşice açtıkları ateşlerle yaşamını kaybeden baykuşların kayıplarının telafisi mümkün değildir. Zira tüm dünyada ve elbette ülkemizde baykuşlar nesli tükenen hayvanlar listesinde ilk sıralarda yer almaktadır.

Baykuşlar evcilleştirilebilmektedir. İngiltere’de evcilleşmiş baykuşların bir çiftliği vardır. Çoğu filmlere figüran-oyuncu olarak buradan baykuş temin edilmektedir. Avrupa ve Amerika’da çeşitli “Baykuş Sevenler” kulüp-dernekleri mevcuttur.

TÜRKİYE’DEKİ BAYKUŞ ÇEŞİTLERİ:

Ülkemizdeki baykuşgiller -peçeli baykuş hariç- genellikle kahverengi, gri ve soluk pas sarısı renklerdedir. Kanatları vücut boylarına göre uzun ve yuvarlak uçlu, bacakları kısadır. Ağaçlık, sulak ve sakin yerlerde yaşamayı tercih ederler. Ormanlarda yaşlı ağaçların kovuklarını yuva seçiminde tercih ederler. Genellikle dik tünerler. Kentleşmenin artmasıyla habitatları daralmış bazı cinsleri parklar, dış mahallelerin bitiminde yuvalanmaktadırlar. Türkiye’de şimdiye kadar tespit edilen on baykuş türü vardır.

1/KUKUMAV: Eşler benzeşir ve yerleşiktirler. Gagasının iki yanında kahverengimsi bıyıklar görülür. Sırtı kahverengi ve beyaz beneklidir. Sert bakışlıdır. Kafası oval, kulak tüyü-sorguçları yoktur. Ortalama boyu 22 cm [Boy ölçümü gaga-kuyruk ucu arasındaki mesafedir], kanat açıklığı 50 cm'dir. Rüzgârsız havada ve gündüz avlanır. Uçuşu alçaktan, hızlı ve dalgalıdır. Kanat çırparak havada bir süre asılı kalarak avını gözetleyebilir. Kukumavlar yakaladığı avını pençesiyle sıkarak iç kanamadan öldürür. Böcek, küçük sürüngenler, fare, kurbağa, küçük kuşlarla beslenirler. Tedirgin olunca dik durup başını aşağı yukarı oynatır.

2/ İSHAK KUŞU: Ülkemizde yavrulayan kış göçmenidir, Kıbrıs’ta yerleşik yaşar. Gündüzleri de görebilen ama gece yırtıcısıdır. Türkiye’deki küçük baykuş türlerindendir: Boyu 20 cm, kanat açıklığı 45-52 cm'dir. Kafaları vücuduna oranla büyüktür. Geceleri ağaç dalında baş aşağı salınarak öterler. Ötüşü, adeta “tsaak” sesine benzeyen 3-4 saniye aralıklarla sık sık tekrarlanan kısa bir ıslık gibi çok tipiktir. Gagasının kökünden başının üzerine doğru uzayan siyah, kırçıllı boz renkli sorguç-tepelik tüyleri vardır. Kırsal kesimlerde, ormanlık ve tenha yerleşim bölgelerinde yaşar. Yuvasını torba şeklinde yaparlar. Küçük sürüngenler, fare, kurbağa, ötücü kuşlar, solucan gibi omurgasızlar ve iri böceklerle beslenirler.

3/ ÇİZGİLİ İSHAK KUŞU: Eşler birbirine benzediği gibi ishak kuşuyla da karıştırılabilir. Gövdesi kahverengiden çok griye çalar. Baş üstündeki sorguç tüyleri ishak kuşuna benzer. Yüz rengi açık gri-kirli beyaz arasındadır. Sesi daha yumuşaktır. En çok Aşağı Fırat havzası, Birecik yöresinde bulunur. Nesli tükenmekte olup, az rastlanan türdür. Küçük kemirgenler ve sürüngenler ile böceklerin yanısıra ötücü kuşları da avlarlar. Boyu 22 cm, kanat açıklığı 50 cm'dir.

4/ BALIK BAYKUŞU: Geceleri hareketli olup, bulutlu havalarda gündüz de uçabilirler. Sırtı kahverengi-beyaz kırçıllı olup eşler benzeşir. Başının üstünde siyah kırçıllı kızıl tüyler vardır. Kulak tüyleri yanlara doğru uzadığı için başını üstten basıkmış gibi gösterir. Uçarken kanat altları pembemsi görünür. Ağaçlıklı akarsu boylarında, ağaçlıklı kıyı lagünlerinde ve göl kenarlarında yaşar. Genellikle balık, kurbağa, yengeç ile küçük kemirgenler ve böcekleri avlar. Ülkemizde Çukurova, Akdeniz Bölgesinin sulak alanlarında nadir görülür. Boyu 55 cm, kanat açıklığı 150 cm'dir.

5/ PUHU KUŞU: Gece yırtıcılarının en büyüklerinden olup yerleşik yaşar. Ötüşü pes tonda havlamayı andırırken uzaklardan duyulur. Baykuş ailesinin en uzun ömürlülerinden -yaklaşık 20 yıl- olup, orman, kayalık vadiler, tenha yerleşim bölgelerinin yakınlarında eşiyle birlikte yaşarlar. Eskiden insanların yakınında görünmesine karşın günümüzde ışık kirliliğinin artmasıyla iyice uzaklaşmıştır. Gözlerinin arasından başlayarak geriye ve yana doğru açılan sorguç-tepelik tüyleri, kocaman gözleri, beyaz bıyık ve sakalı, iri gagasıyla haşmetli görünüşü vardır. Dinlenirken sorguçlarını indirebilir. Göğsünde sütlü kahverengi uzunca benekler görülebilir. Çok kuvvetli pençesiyle tırnakları siyahtır. Akşam alaca karanlığından tan ağarıncaya kadar aktiftir. Diğer baykuş türlerinden farklı olarak yarasa vb. yırtıcı kuşlar, hindi ile 6-7kg lık memeliler oğlak-kuzu dâhil, avlara saldırıp, yakalayarak kaldırabilecek kadar güçlüdür. Genellikle serin yerleri tercih ederler. Puhu, yuvası merkez olmak üzere 15 km'lik yaşam alanı vardır. Başka puhularla egemenlik sahası için kavga eder. Boyu 70 cm, kanat açıklığı 175-190 cm kadardır. İri kanatlarına rağmen çok sessiz, süzülerek uçar. Ülkemizdeki popülasyonu gittikçe azalmaktadır.

        Peçeli Baykuş

6/ PEÇELİ BAYKUŞ: Ülkemizde yıl boyu görülen gececi yırtıcıların arasında en renkli ve güzel olanıdır. Bir kalbe benzeyen yüzü ince siyah bir çerçeveyle çok anlamlı durur. Gagasının etrafı, kaşları, göğsü beyaz renkli, yüzü pembedir. Göğsü pembeden turuncuya çeşitli tonlarda olabilir. Sırtı ve kanatları mavi, gri, pembe benekli ve kırçıllıdır. Bacakları beyaz, sarımsı veya pembemtırak olabilir. Bacaklarını sarkıtarak uçar. Ötüşü ince bir inilti ve hırıltı biçimindedir. Boyu 35 cm, kanat açıklığı 90 cm'dir. Alçaktan düzensiz ve oldukça hızlı kanat çırparak uçar. Havada belli bir süre asılı kalabilir.

7/ PAÇALI BAYKUŞ: Eşler benzeşir. Gözlerinin çevresinde kirli beyaz tüylerle kaplı yanakları çok belirgindir. Gagasının yanlarından başlayıp, gözlerinin ardından kaşlarına ve başının iki yanına doğru açılan beyaz akıtması belirgindir. Sırtında kahverengi, gerdan ve karnında sütlü kahverengi benekler vardır. Bacakları pençelerine kadar tüylüdür. Doğu Karadeniz’in dağlarında gittikçe azalan sayıda bulunmaktadır. Boyu: 25 cm, kanat açıklığı 50-60 cm'dir. Tamamı gececi olup küçük kemirgenler, böcek ve kuşlarla beslenirler.

8/ KULAKLI ORMAN BAYKUŞU: Kendini kolay göstermeyen, gececi kuştur. Başının üzerindeki sorguç, tepelik tüylerini korktuğu veya tehlike sezdiğinde diker: Bu anlarda yuvarlak yüzü oldukça uzun biçimde görülür. Siyah bir hatla çerçevelenmiş kirli sarı yanakları, iri gözleri, beyaz kaşları ve pos bıyıklarıyla ilginç görünümü vardır. Sırtı daha çok griye çalar ve kırçıllıdır. Ülkemizde yıl boyunca, iğne yapraklı ağaçlık alanlarda görülür. Bazen ormanlık alanlarda sürü halinde görülebilir. Boyu 40 cm, kanat açıklığı 95 cm'dir. Besinlerini kemirgenler, küçük kuşlarla böcekler oluşturur. Uçarken kanatlarını sert şekilde çırpar ve süzülürken kanatlarını gövde düzeyinin altında tutar. Ötüşü çok uzaklardan ulaşabilir.

9/ KIR BAYKUŞU: Gececi olmasına rağmen gündüzleri de görülebilir. Yüzü kirli sarı, göz çerçevesi siyah, sürmeleri kahverengidir. Gövdesi kahverengi kırçıllıdır. Omuz başından sırtına beyaz bir çizgi uzanır. Uçarken kıvrak hareketler yapar: Yere yaklaşır, süzülür, ani dönüşlerle yükselir. Alçaktan uçar ve kanatlarını zarifçe çırpar: Kanatları en yukarıdan en aşağı pozisyona yavaşça iner. Yere de oturur. Ülkemizde üremesini sürdürür. Küçük gruplar halinde genellikle kışın görülür. Ötüşü “pu” sesinin 5-6 kez tekrarı gibi olup çok uzaklardan duyulur. Uzunluğu 38 cm, kanat açıklığı 100 cm'dir.

10/ ALACA BAYKUŞ: Yüzü geniş ve yuvarlak biçimlidir. Büyük yuvarlık başı, sütlü kahverengi göz çevresi, gagasının yanından başlayıp kaşlarını oluşturan beyaz lekesi vardır. Alnından başının arkasına doğru uzanan kırçıllı beyaz çizgileri, büyük gözleri olan alaca baykuş gündüzleri pek görülmez. Göğsü kahverengi, boyuna kırçıllıdır. Gövdesinin rengi kuyruğa doğru giderek açılan sütlü kahvedir. Yerleşik yaşar, ormanlık alanlarda gündüzleri saklanırken ülkemizde yıl boyu görülebilir. Boyu 38 cm, kanat açıklığı 100 cm'dir. Küçük memeliler, kuşlar ve iri böceklerle beslenir. Başını 270° çevirebilir.

Devam edecek...