Yunan/Roma mitolojisinde tanrıça Athena/Minerva aklı, bilgeliği ve güzel sanatları simgelediği için 1883 yılında öğrenime açılan Sanayi-i Nefise Mektebinin (Günümüzde Mimar Sinan Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi) logosu baykuşun gözleridir. Baykuş figürü dünyada birçok sanat eğitimi veren üniversite vb. kurumların amblemi olarak kullanılmaktadır.

Tanrıça Athena’nın kimi heykelleri ellerinde silahlar ve omuzunda baykuş vardır. Ortaçağdan sonra bir ara baykuş, Azrail’in tırpanını tamamlayan figür olarak resmedilmişti.

Ressam Eunica Pinney’in Truva savaşında Hektor ile Achille’nin mücadelesini anlatan tablosunda Athena, gökyüzünde bulutların arasından baykuşuyla birlikte olayı izlemektedir. 7.yy'da Hollandalı Ressam Melchior d’Hondecker “Bitkilerin ve Mantarların Arasındaki Kuşlar, Kelebekler ve Kurbağalar” isimli tablosunun arka planındaki kuş baykuş, ispinoz veya ağaçkakan olabilir. Çünkü figür hepsinin özelliklerine sahiptir. Ressamın bunca özelliği tek bir kuş figüründe buluşturması her zaman hayranlık uyandırıp, olağanüstü bir çalışmadır.

Baykuş ve Gotik Kız

Ünlü Alman ressam Albrecht Dürer’in ünlü “Baykuş” eskizi ve “Diğer Kuşlara Karşı Tek Başına Savaşan Baykuş” tablosu çok önemlidir.

1800'lü yıllardan itibaren kuş resimleri için yapılan resim atlaslarındaki baykuş türleri gerçekleriyle birebir örtüşmeye başlamıştır. Bunun en tipik örneği İngiliz asıllı Edward Lear’ın kar baykuşu çizimleridir. Oysa 1800'den önceki çizimlerin başarısızlığında ölü veya içi doldurulmuş modellerin kullanılmasının büyük rolü vardı. Yine 1700'lerin ilk yarısında Amerika’nın hayvan ve bitki dünyasını resimleyen doğa bilimci Mark Catesby de bu konuda ayrı öneme sahiptir.

19. yy Alman ressam Caspar David Friedrich’in tablolarında baykuş adeta yalnız ve romantik bir kahraman gibidir: Sanki bizlere dünyanın boşluğunu, ölümün kaçınılmazlığı karşısında hayatı yeterince yaşayamadığımızı anlatır gibidir.

Kaotik karamsarlığın, ölümün ve öte dünyaların sinik duygularla sorgulandığı gotik (gothic) sanat (resim, film, edebiyat vb.) dallarında baykuş vazgeçilmez bir öğe olarak kullanılagelmektedir. Bir tür derin devlet bağlantısının olduğu iddia edilen İlluminati’nin de simgesi baykuştur.

SİNEMADA VE TİYATRODA BAYKUŞLAR:

1981 ABD yapımı “Clash of the Titan’s: Titanların Çatışması” isimli filmin yönetmeni Desmond Davis’ti. Yunan mitolojisindeki Perseus mitinden uyarlanarak çekilen fantastik macera türü bir filmdi. Tanrılar arasındaki -özellikle Zeus ile Hades- çekişmeler sergilenirken tanrıça Athena zorlu durumlarda baykuşa dönüşmekteydi. 2010 yılında ABD-İngiliz ortak yapımı olarak yönetmen Luis Leterrier tarafından yeniden çekilmişti. Filmlerde Athena’nın yolculuklarında yoldaşlık etmesi için verilen maket baykuş başlı başına bir figürdü.

2010 yapımı ve yönetmeni Zack Snyder’ın “Koruyucuların Efsanesi: Ga’hode Baykuşları” isimli filmi, animasyon ve aksiyon konulu bir filmdi.

Amerikalı yapımcı ve yönetmen Dana Terrace’nin iki adet TV animasyon dizileri “The Owl House: Baykuş Evi” ve “Owl Pellets: Baykuş Topakları” ismiyle çekmişti. Her ikisi de macera, komedi ve aksiyon konuluydu. Çocuklar için baykuş kahramanlı animasyon (cartoon) birçok TV dizileri vardır.

Hollanda yapımı Uilenbal (Owl & Mice: Baykuş & Fare) isimli 2016 yapımı filmde, genç bir kızın evcilleştirip arkadaş olduğu farenin bir baykuş tarafından yemek olup yok olması, ardından yeni arkadaşı olarak o baykuşun olması anlatılmıştı.

Konusu baykuşla ilgili olmasa da epeyce baykuş isimli film, TV dizisi bulunmaktadır. Örneğin ilki 2001 yılında ardından dört tane daha çekilen “Harry Potter” filmleridir. Filmdeki kahramanların baykuşları vardır ve genellikle birbirleriyle haberleşmede kullanılmıştı.

Türk sinemasında 1948 yılında çekilen “Beyaz Baykuş (Düşkünler)” isimli filminin yönetmeni Vedat Örfi Bengü idi.

Türk Tiyatrosunda Halit Fahri Ozansoy’un yazdığı üç perdelik “Baykuş” isimli manzum piyesi ile Vedat Ö. Bengü’nün yazdığı yine üç perdelik “Beyaz Baykuş” isimli piyesi sahnelenmişti.

TİCARİ YAŞAMDA BAYKUŞLAR:

Baykuş figürü süslemesi

M.Ö. VI. yüzyıl ortalarında kullanılmaya başlayan ilk gümüş Atina sikkesinin bir yüzünde tanrıça Athena’nın başı, diğer yüzünde tanrıçanın kutsal kuşu olan baykuş vardı. Bu tasarım üç yüzyıl boyunca hiç değişmemişti.

Günümüzde dövme figürü olarak baykuşun değişik pozlardaki kullanımı özellikle genç kuşaklarda hayli popülerdir.

Baykuş figürlü her çeşit malzemeden yapılmış heykelcikler, panolar ticari satışlarda önemli yer tutmaktadır. El örgüsü, tığ işi, makrame vb. uygulamalarda baykuş motifiyle ilgili tarifler basılı veya ilgili elektronik ortamlarda sıklıkla yer almaktadır. Masa örtüsü, perde, yatak örtüsü, yastık gibi ev mefruşatlarında şiş ve tığ işi baykuş motifli üretimler kullanılmaktadır. Çeşitli baykuş fotoğraflı posterler duvarları süslemektedir. Kapalı mekan aydınlatmalarda tavan, duvar ve masa lambalarında vb. baykuşlu dizaynlar mevcuttur.

Hakkındaki olumsuz yargılar azaldıkça takı, mücevher vb. süs dünyasında da baykuş figürü kullanılmaktadır. Broş, kolye, küpe, bilezik vb. mücevherattan daha mütevazı bijuteri aksesuar nesnelerinde sıklıkla talep edilen süs aracı olmuştur.

Çocuklar için animasyon TV dizisi “Pijama Maskeliler”de yer alan Baykuş Kızla ilgili oyuncaklar, giysi ve diğer aksesuarlar oldukça pahalı olup, çocuklar tarafından ebeveynlere zorla satın aldırılan ciddi ticari sürümü olan nesnelerdi.

Baykuş figürü pasta kurabiye sahasında boy göstermeye başlamıştır.

Âşık Gülabi’nin bestelediği “Sefil Baykuş Ne Yatarsın Bu Yerde?” isimli türküsü 1997 yılında kaset olarak yayımlanmıştı.

Faydalanılan Kaynaklar:

*Türkiye ve Ortadoğunun Kuşları (R. F. Porter & S. Christensen & P. Schier Macker-Hansen /Dev Belgesel A.Ş, 2009)

*Kuş Gözlemcisinin Cep Kitabı ( Peter Hayman & Rob Hume / Kuş Araştırmaları Derneği Yayınları, 2005)

*Doğanın Anatomisi (Julia Rothman / ODTÜ Geliştirme Vakfı Yayıncılık ve İletişim, 2017)

*Doğa, Kuş, Gözlem (Susanna Dadidson & Sarah Courtauld & Kate Davies / Tübitak, 2010)

*Türkiye’yi Kuşlarla Gezelim (Asaf Ertan / Arkeoloji ve Sanat yayınları, 2008)

*Anadolu Doğasından Yansımalar ( Bülent Gözelioğlu / Tübitak, 2015)

*Doğanın Gizemleri ve Harikaları (Elizabeth Dalby / Tübitak, 2017)

*Vahşi Yaşam (john Woodward / Boyut Yayıncılık, 2012)

*Beethoven Kuş Gözlemcisi miydi? (David Turner / Alabanda Yayınları, 2017)

*Hayvan Mitosları (Deniz Gezgin / Sel Yayıncılık, 2007)

*Türk Mitolojisi (Pertev Naili Boratav / BilgeSu Yayınları, 2005)

*Mitolojiden Efsaneye (Muharrem Kaya / Bağlam Yayınları, 2015)

*Mitolojiden Sanata Hayvan İmgesi (Mustafa Gündüz Beydiz / Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2016)

*Mitoloji ve İkonografi (Bedrettin Cömert / De ki Basın Yayın Dağıtım, 2008)

*Hurafeler (Recep S. Tatar / Su Yayınları, 2016)

*Kuş İsimlerinin Doğu Türkçesi, Mançuca ve Çince Sözlüğü (E. Denison Ross / Türk Dil Kurumu Yayınları, 1994)

*Türk Kültüründe Kuşlar (Halil Ersoylu / Ötüken Neşriyat, 2015)

*Kuşlar Dîvânı (Ömür Ceylan / Kapı Yayınları, 2015)

*Kuş Dili: Dilde, Edebiyatta ve Sanatta Kuşlar (Emine Gürsoy Naskali & Ayşe Şeker / Dergâh Yayınları, 2017)

*Kuş Kitabı (Emine Gürsoy Naskali & Ayşe Şeker / Kitabevi Yayınları, 2017)

*Semboller Nasıl Okunur? (Clare Gibson / Y.E.M. Yayın, 2013)

*Bilim ve Teknik Dergisi (Tübitak / Sayı:601 Aralık 2017)

*www.trakus.org

*www.owlpages.com