UÇAK KAZALARINDA MEYDANA GELEN ÖLÜM OLAYINDAN SONRA AÇILACAK SORUMLULUK DAVALARI
Germanwings Havayolları'nın 9525 sefer sayılı uçağı geçtiğimiz günlerde Fransız Alpleri'nde düştü. Barselona-Düsseldorf seferini yaparken düşen Airbus A320 tipi uçakta 144 yolcu ve 6 mürettebat bulunuyordu.
Uçağın kara kutusunda yer alan ses kayıtlarında Fransız yetkililerin yaptıkları incelemenin ardından uçağın yardımcı pilot tarafından kasten düşürüldüğü sonucuna varıldı. Pilotun evinde arama yapıldıktan sonra Alman savcılar "yardımcı pilotun kaza günü raporlu olduğunu" saptadı ve bu durum da kamuoyuyla paylaşıldı.
Bu olay günlerdir havacılık otoriteleri tarafından konuşulmakta ve kazanın oluşumunda kimlerin sorumlu olduğu tartışılmaktadır. Ayrıca; ölen yolcuların zararlarının hangi esaslarla tazmin edileceği ile ilgili tarafımıza sorular sorulmaktadır. Bu yazımızda Türk Hukuku’ndaki mevcut düzenlemeler çerçevesinde yolcunun ölümü halinde havayolu şirketinin sorumluluğunu açıklamaya çalışacağız.
Açılacak Sorumluluk Davasının Tarafları Kimlerdir?
Davanın tarafları bakımından Türkiye’nin taraf olduğu Varşova/ La Hey Konvansiyonunun 24. Maddesinde ulusal hukuka atıf yapılmaktadır. Türk Medeni Kanunu’nun 599. Maddesine göre; yolcunun ölümü halinde mirasçılar, 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu 806. Madde ve 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu 914. Maddeye göre ölen yolcunun desteğinden yoksun kalanlar, 818 sayılı Borçlar Kanunu 47. maddeye, Türk Borçlar Kanunu madde 56’ya göre ölen yolcunun yakınları davacı sıfatını taşıyabilir.
Türk Sivil Havacılık Kanunu’nun 120. Maddeye göre akit taşıyıcısı, fiili taşıyıcı, taşıyanın adamları ve taşıyanın kanuni haleflerine karşı sorumluluk davası açılabilmelidir.
Tazminata Hak Kazanabilmek İçin Zararın İspatı Nasıl Gerçekleştirilir?
Taşıyıcı şirketin yolcuları sağ salim götürme yükümlülüğünün en ağır ihlal şekli taşıma sözleşmesinin icrası sırasında yolcunun ölümünün gerçekleşmesidir.
Davacı olacak yolcu yakınları kaza sonucunda zararın ortaya çıktığını ve zarar ile kaza arasında uygun illiyet bağını ispatlayabildiği surette tazminata hak kazanacaktır. Türk Sivil Havacılık Kanununun 120. Maddesi’nde yer alan zarara sebebiyet veren kaza ifadesi de kaza ile zarar arasında illiyet bağı aranması gerektiği anlaşılmaktadır.
Yolcu yakınlarının zarara sebep olan kazanın taşıyan havayolu şirketinin, istihdam ettiği adamların kasıtlı eylem ve davranışlarının ya da ağır ihmallerinin ya da uçuş emniyetini tehlikeye atacak hareketleri sonucu doğduğunu ispatlaması gerekmektedir. Havayolu şirketinin ise kaza sonucu oluşan zararın tazminatı ödemekten kurtulması için kendisinin, istihdam ettiği çalışanlarının, yardımcılarının kazanın olmaması için gerekli tüm tedbirleri aldıklarını ispatlaması gerekmektedir.
Zararın ispatı bakımından kaza raporunun önemi büyüktür. TC Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı havacılık alanında uzman kişilerden seçilecek bir kurulu kazanın soruşturması için görevlendirir. Bu kurul kazanın ayrıntılı incelemesi ve soruşturmasını yapar. Ancak; kaza raporu sorumluları belirlememekle beraber hakimin başvuru yapacağı takdiri bir delil niteliği taşımaktadır.
Sorumluluk Davasında Uygulanacak Hukuk Kuralları Nelerdir?
Havayolu ile taşınan yolcuların kaza sonucunda ölümü halinde doğacak maddi zararların neleri kapsadığı sorunu ne sivil havacılık kanununda ne de Montreal Konvansiyonunda düzenlenmiştir. Türk Sivil Havacılık Kanunu 106. Maddesinde yapılan atıf gereğince Türkiye Cumhuriyeti’nin taraf olduğu uluslararası anlaşmalarda hüküm olmayan hallerde Türk Ticaret Kanunu hükümleri uygulanacaktır.
Ancak; Türk Ticaret Kanununda bu konuda da düzenleme olmadığından ölüm halinde oluşabilecek zararların kapsamını tayinde genel hüküm olan Borçlar Kanununun sözleşmeye aykırılık halinde doğan zararların kapsamını tayin maddelerine (818 s. Borçlar Kanunu 98/2. Madde, 6098 sayılı Borçlar Kanunu 114/2. Madde) dayanılabilir.
Açılacak Tazminat Davasında Hangi Masraflar ve Zararlar İstenebilir?
- Bakım ve Tedavi Masrafları, İş Görmezlik Zararı
Ölüm olayı kazanın meydana geldiği tarihte değil de daha sonraki bir tarihte meydana gelmiş olabilir. Bu durumda ölümün gerçekleşmesinden önce bakım ve tedavi masrafları, iş görmezlik zararı havayolu şirketinden istenecek olan tazminat miktarında belirtilmelidir.
- Cenaze ve Defin İçin Yapılan Masraflar
Ölümün gerçekleşmesinden sonra da ölen kişinin cenazesi ve defnedilmesi için yapılan masraflar tazminat miktarında ayrıca belirtilmelidir. Bu masrafların ölen kişinin dini inançlarına ve sosyo-ekonomik durumuna uygun düşmesi gerektiği kabul edilmelidir. Ayrıca; anılan masraflar ölenin terekesine dahil oldukları için bu hususlar hakkında tazminat talep hakkı da tereke kendisine intikal eden mirasçılara aittir.
- Destekten Yoksun Kalma Tazminatı
Destekten yoksun kalma tazminatı ise ölen kişiden intikal eden bir hak olmayıp desteğin ölümü ile onun desteğinden ölümü ile onun desteğinden mahrum kalanların şahsından doğan ölen kişiden bağımsız bir talep ve ölümün yansıyan bir zararıdır. Bu hususlarda 818 sayılı Borçlar Kanunu 45. Madde, 6098 sayılı Borçlar Kanunu 53. Madde, 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu 806. Maddede, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 914. Maddesinde ölen kişinin desteğinden yoksun kalan kişilerin isteyecekleri destekten yoksun kalma tazminatı düzenlenmiştir.
Bu belirtilen kanun maddelerinin hiçbirinde destekten yoksun kalan kişilerin kimler olabileceği düzenlenmemiştir. Bunun sonucu olarak da ölenin desteğinden yoksun kaldığını iddia eden kişinin bu zararının tazmininin mümkün olup olmadığı her somut olayın özelliklerine göre tespit edilecektir. Ölen kişi ile destekten yoksun kalan kişinin akdi ya da kanuni ilişkisini ispat bu tazminatın kazanılmasında kolaylık sağlayacaktır.
Destek kavramı doktrinde farazi destek ve gerçek destek olarak ikiye ayrılmaktadır. Bu ayrımın bir örnekle daha güzel açıklanacağını düşünüyorum. Örneğin; şehir dışındaki bir iş toplantısına gitmek sebebiyle düşen uçakta bulunan kocasını kaybeden evli kadının destekten yoksun kalma tazminatı talebi gerçek destekten yoksun kalma talebidir. Aynı uçakta okul gezisine katılmak amacıyla seyahat eden 13 yaşında çocuklarını kaybeden anne ve babanın talepleri çocuk yaşasaydı ilerde anne ve babasına destek olma ihtimali yüksek olduğu için farazi destekten yoksun kalma olarak açıklanabilir.
Türk Sivil Havacılık Kanununda madde 120’de ve Montreal Konvansiyonu madde 17’de yolcuların ölümü halinde tazmin edilecek zararların maddi- manevi olarak ayrımı yapılmamıştır. Doktrine göre ve Varşova/ Lahey Konvansiyonu kapsamında değerlendirirsek manevi zararların istenebileceğini söyleyebiliriz. Ülkemizde de Varşova Konvansiyonu yürürlükte olduğu müddetçe uçak kazalarında ölüm ve yaralanma olduğu zaman manevi tazminata hükmedilebilecektir ve bu konuyu da yakın zamanda verilen Yargıtay 11. Hukuk dairesinin kararları desteklemektedir.
Tazminat Davası Hangi Mahkemede Açılacak?
Türk Sivil Havacılık Kanununun 106. Maddesinde yapılan atıf gereğince görevli mahkemenin tespitinde Türk Ticaret Kanunu hükümleri önem arz eder. Taşıma işleri Ticaret Kanununda düzenlendiğinden kanunun 4. Maddesindeki hüküm gereği taşıma işleri ticari davadır. Asliye Ticaret Mahkemesinin bulunmadığı yerlerde dava “asliye ticaret mahkemesi” sıfatıyla Asliye Hukuk Mahkemesinde görülmektedir.
Neredeki ticaret mahkemesinde davanın açılacağı konusu yetkili mahkemenin belirlenmesidir. Montreal Konvansiyonu Madde 33’ e göre;
1. Hasarlar için bir dava, davacının tercihine bağlı olarak, taraf devletlerden birinin sınırları dahilinde ya taşıyıcının ikametinin ya da esas iş yerinin bulunduğu yerin, ya da taşıyıcının sahip olduğu bir iş yerinin bulunduğu ve bu sözleşmenin aracılığıyla yapıldığı yerin mahkemelerinde ya da varış yerindeki mahkemelerde açılmalıdır.
2. Yolcunun ölümü ya da yaralanmasından kaynaklanan hasarlar açısından, bir dava bu maddenin birinci paragrafında değinilen mahkemelerden birinde, ya da kazanın gerçekleştiği esnada yolcunun esas ve daimi ikametgahının bulunduğu ve taşıyıcının gerek kendi hava aracıyla gerek ticari bir anlaşmaya göre bir başka taşıyıcının hava aracıyla gerçekleştirdiği hava yoluyla yolcu taşıma için hizmet faaliyetlerini yürüttüğü ve taşıyıcının kendisinin ya da ticari anlaşmalı olduğu başka bir taşıyıcıya ait ya da kiralanmış bina ve müştemilattan hava yoluyla taşınması işini yürüttüğü bir taraf devletin sınırları dahilindeki mahkemelerden birinde açılabilir.
3. Paragraf 2’nin amacı doğrultusunda;
(a) “ticari anlaşma”, taşıyıcılar arasında yapılmış, acentelik anlaşmasından farklı ve taşıyıcıların hava yoluyla yolcu taşıma için ortak hizmetlerinin koşullarına ilişkin anlaşma anlamına gelmektedir;
(b) “esas ve daimi ikametgah” kaza anında yolcunun sabit ve daimi evi anlamına gelmektedir. Yolcunun milliyeti bu bağlamda belirleyici faktör olmayacaktır.
Hukuk Muhakemeleri Kanununda paralel düzenlemeler vardır. Kanunun 6. , 10. ve 14. Maddelerinde yetkili mahkemeler düzenlenmiştir.
Tazminat Davası Hangi Sürede Açılabilir?
Türk Sivil Havacılık Kanununu 131. Maddesinde ve Montreal Konvansiyonu 35. Maddesinde dava açma süresi düzenlenmektedir. Hava aracının varma yerine geldiği ya da gelmesi gerektiği tarihten itibaren 2 yıl içerisinde tazminat davası açılmalıdır. Ancak bu 2 yıllık sürenin dava zamanaşımı mı yoksa hak düşürücü süre mi olduğu konusunda tartışmalar vardır. Kanımızca ve Yargıtay’a göre taşıma sözleşmesinin söz konusu olduğu durumlarda bu süre hak düşümü süresidir. Akla gelebilecek soru hava aracının havalandıktan sonra kaybolması durumunda sürenin nasıl hesaplanacağıdır. Bu gibi durumda hava aracı normal şartlar altında varma yerine gelmesi gereken tarihten itibaren başlar. Kazanın oluşu kaza raporunun hazırlanmasını gerektiriyorsa Türk Sivil Havacılık Kanunu 14. Maddesi gereğince Ulaştırma Bakanlığının kaza raporunun tekemmül etmiş olduğunu Resmi Gazete ile 3. şahıslara duyurduğu tarihten itibaren başlar.
Tazminat Miktarının Belirlenmesi Hangi Esaslar Göre Gerçekleşir?
Montreal Konvansiyonunda sorumluluk davalarının birim olarak ifade edilmesinde özel bir hesaplama birimi olan “Özel Çekme Hakkı” tercih edilmiştir. Açılacak olan sorumluluk davasında tazminata özel çekme hakkı cinsinden hükmedilir ve bu tazminat hükmün verildiği tarihteki milli para birimlerine çevrilerek hesaplanmaktadır. Montreal Konvansiyonunda taraf devletin uluslararası para fonuna üye olup olmamasına göre ikili bir ayrım yapılmıştır. Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası, Türkiye Cumhuriyeti’nin Uluslararası Para Fonuna üye bir devlet olması gereği özel çekme hakkının Türk Lira cinsinden değeri resmi web sitesinde günlük olarak yayınlanmaktadır.
Av. TUĞBA İNCEL
1
0
