Ticari yolcu uçakları ömrünü tamamladığında İngiltere'nin kırsal bölgesinde bir hurdalığa getirilerek parçalara ayrılıyor.
İngiltere'de uçaklar ömrünü tamamladığında Cotswolds olarak bilinen kırsal bölgedeki Gloucestershire'da bir hurdalığa götürülüyor.
Hava kuvvetlerine ait bu eski uçak pistinde beş Jumbo Jet, iki Boeing 777, birkaç Airbus A320 ile 20 kadar başka yolcu uçağı görülüyor. Bazıları grup halinde tutulurken bazıları da rayların üzerinde tek başına duruyor.
Burası uçak mezarlığından ziyade, uçakları parçalara ayırarak kimi kısımlarına yeniden hayat veren bir hurdalık olarak işlev görüyor.
Air Salvage International adlı bu uçak hurdalığının kurucusu Mark Gregory uçakların parçalanmasından sorumlu. "Uçağın motorlarını ve diğer parçalarını söküp tek tek satmak daha kârlı" diyor.
20 yıl önce kurulan bu hurdalığa yılda 50-60 yolcu uçağı getiriliyor. Buradaki metal yığını, bölgedeki geniş kırlar ve şirin köylerle büyük bir tezat oluşturuyor.
Gregory ve ekibi uçakları dikkatli bir şekilde parçalıyor. Eskiden havayolu mühendisi olarak çalışan Gregory, "Uçağın değerinin yüzde 80 ila 90'ını motorları oluşturuyor" diyor. "Onları söktükten sonra diğer değerli parçalara geçiyoruz."
Boeing 737 veya Airbus A320 gibi dar gövdeli uçakların sökülmesi sekiz hafta sürüyor. Boeing 747 veya 777 gibi büyük uçakların parçalanması ise 10-15 haftayı buluyor.
Uçak sökülmeye başlanmadan önce, içindeki yakıt, buz çözme sıvısı, hidrolik yağ gibi zararlı maddelerin boşaltılması gerekiyor. Daha sonra motorlar vinç yardımıyla çıkarılıyor ve içine paslanmayı önleyecek koruyucu sıvı pompalanıyor. Daha sonra uçak plastikle sarmalanıyor.
Ama bütün bu çabaya değmiyor değil. 20 yıllık bir Boeing 777'nin motoru 3 milyon dolara alıcı buluyor. Bu motorlara talep fazla; zira yeni bir uçağa takılabildiği gibi yedek parça olarak da kullanılabiliyor. 777 için yeni bir motora 30 milyon dolar harcamak gerekiyor. Bu motorların ömrü çoğu zaman uçağın ömründen fazla oluyor.
Uçaktaki diğer değerli parçalar arasında iniş takımı, yardımcı güç ünitesi (uçağın arkasında elektrik sistemine akım sağlayan türbin), havacılık elektroniği sistemi, klima ve kurtarma tüneli yer alıyor.
"Geriye sadece uçak gövdesi kalıyor" diyor Gregory. "Uçuş güvertesinin bir kısmını bazen havacılık okulları eğitim amacıyla almak istiyor. Bazen kapıları ve koltukları bile satın almak isteyenler çıkıyor." Hatta kemerler bile 25 dolara alıcı bulabiliyor.
Havacılık sektörü, kullanılmaz hale gelen uçakların elden çıkarılması konusunda sorun yaşıyor. ABD'de Arizona çölündeki uçak mezarlığında çok sayıda terk edilmiş uçak bulmak mümkün.
Hava güvenliği ve gürültü ile ilgili düzenlemelerin yanı sıra uçak üretiminin artması, son yıllarda uçak değiştirme oranında büyük bir artışa ve çok sayıda uçağın daha ömrünü tamamlamadan elden çıkarılmasına neden oldu.
Bugün dünya çapında yıllık sökülen ticari uçak sayısı 400 ila 600 arasında değişiyor. Bu büyük bir atık sorununu gündeme getiriyor. Her yıl uçak sökümünden 30 bin ton alüminyum, 1800 ton alaşım, 1000 ton karbon elyafı ve 600 ton diğer parçalar atık olarak çıkıyor.
Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü ICAO'ya göre, bu sorun daha da ağırlaşacak; zira önümüzdeki 13 yılda 18 bin uçağın devre dışı bırakılması bekleniyor.
Geçen yıl ICAO, uçak geri dönüşüm kurumlarıyla ortak çalışıp uçak sökümünde daha fazla parçanın kullanılabilir hale getirilerek atık madde oranını azaltmayı hedeflediğini açıklamıştı. Uçak geri dönüşüm kurumu Aircraft Fleet Recycling Association, uçakların yüzde 95'inin yeniden kullanılabileceğine inanıyor.
Gregory ise uçağın mümkün olduğunca fazla parçasının yeniden kullanılmasının mümkün olduğunu söylüyor.
"Uçak gövdelerini müzelere, temalı parklara, hostes okullarına, hatta film şirketlerine sattığımız oldu. Yıldız Savaşları filmine bile birçok uçak parçasıyla destek verdik." Doctor Who, Batman ve başka birçok filmde de parçaları kullanılmış. Hatta bazen polis ve itfaiye de hurdalığa gelip eğitim çalışmaları yapıyor.
Hurdalıkta teknisyenler, uçakları mümkün olan en küçük parçalara ayırmaya çalışıyor. En son aşamada gövdeden dev parçaları çıkarmak için elektrikli metal kesiciler kullanılarak farklı maddelerin ayrılıp geri dönüşümü sağlanıyor.
Gregory ve ekibi bazen koltuklar arasında sıkışmış eşyalara rastlıyor. Bir keresinde kaptan pilotun koltuğu altında, içinde 600 dolar olan bir cüzdan bile bulduklarını, kaybettikten 10 yıl sonra Avustralya'daki pilota bu cüzdanı ulaştırdıklarında çok şaşırdığını söylüyor Gregory.
Bozuk para, cep telefonları, kalemler ve şekerlemeler sık rastladıkları eşyalar arasında yer alıyor.
Ama bir uçakta tuvaletin arka kaplamasının içine gizlenmiş, poşetlere sarılı kaset şeklinde bir şeyler bulduklarında onlar da şaşırmış. Daha sonra bunların 385 bin dolar değerinde 3 kg kokain olduğu anlaşılmıştı.
Gregory uçakları parçalama üzerine bir iş kurmuş olsa da onlara nostaljik yaklaşımı sezilebiliyor. Hurdalığın bir köşesinde güneşten solmuş bir uçak duruyor.
"O benim uçağım, ona hiç dokunmayacağım" diyor Gregory.
Richard Gray-BBC Future
0
0
