PİLOT VERTİGO HASTASI MIYDI

Söz konusu kaza muhtelmel oksijen sistem arızası nedeniyle yaşandığı tahmin edilmektedir

Ayrıca Uçucu Vertigosu kavramı Amerikan Hava Kuvvetlerinde 1970'li yıllarda vertigoyla uçucuların uçuşta karşılaştıkları fenomeni ayırdetmek maksadıyla kullandıkları ve 1980 li yılların ortalarında terkettikleri bir kavramdır. Bu kavramın yerine 1980 li yılların ortalarından itibaren SD kavramı kullanılmaya başlamış ve halen de kullanılmaktadır. 2019 yılında yaklaşık 40 sene sonra Türkiye'de bu gerçeğin bilinmemesi mümkün olmamakla beraber bu eksik ve günümüzde Uluslararası Havacılık Tıbbında da karşılığı olmayan tabirin inatla kullanılmaya çalışılmasını anlamak da mümkün değil...

Bu konuda genel olarak Dr.Savaş'a katılmakla beraber CFIT'nin Tıp 1 SD adı verilen unrecognized SD türünden kaynaklanan bir kavram olduğunu, dolayısıyla kazanın Tip 1 SD ve CFIT kaynaklı olduğunu söylemek iki farklı nedenin bu kazaya sebep olduğu imajını yaratacağından katılmak çok anlamlı gelmiyor. Zaten bizim yıllardır Türk Havacılık Tıbbı literatünde yaşadığımız kavram karmaşasının sebebi de bu. Sınıflandırmalara hakim olmadan genel geçer bilgilerle günü kurtarmaya yönelik yorumlar. Bu konuda yetkin ve referans kaynağı olması gereken makamların kontrol ve denetleme mekanizması olmaması ya da varolanların yetersiz olması nedeniyle kendilerini hakkıyla bilgi üretme anlamında yetiştirememiş olması ve dolayısıyla bilgi üretememesi. Bunu ispatlayan en güzel ve gerçekçi gösterge Hava ve Uzay Hekimliğinin yıllardır kürsüye sahip olmasına rağmen Havacılık ve Uzay Hekimliğine ilişkin bu konuda yapılmış dişe dokunur bilimsel bir çalışmanın ve/veya yazılı eser, basılı kitabın olmaması öte yandan da bu alanda profesörlük, doçentlik gibi ünvanların insanların isimlerinin önünde hoyratça yer almasıdır.

Uçucu vertigosunun (SD) vertigo hastalığı ile ilgisi bulunmamaktadır, tamamen fizyolojik bir olaydır. Söz konusu kaza raporu incelendiğinde, eğer uçakta teknik bir sorun veya arıza yoksa çok muhtemel nedeni Tip 1 SD ve CFIT (controlled flight in to terrain) diye bilinen durumdur.

F-35 uçakları sahip olduğu sensörler nedeniyle kendinden önceki savaş uçaklarına nazaran savaş alanında (combat arena) üstünlük kazandıran bir fighter uçaktır. Pilota sürekli girdi sağlayan bu sensörler kazandırdığı avantajlarının yanısıra pilotu bilişsel olarak işba haline getirbilmektedir. İşba haline gelmiş olan pilotta durumsal farkındalık daralması/azalması veya kaybı meydana gelmektedir. Durumsal farkındalığı ne oldu?, ne oluyor? ve (yakın) gelecekte ne olacağını tahmin etme olarak tanımlarsak pilot ikinci soruyu cevaplamakta sorun yaşadığından üçüncü soruya cevap verememekte bu ise durumsal farkındalık daralması/kaybına sebep olmaktadır. Bahse konu kazanın sebebi durumsal farkındalık kaybıdır (LSA). Durumsal farkındalık kaybının nedenlerinden birisi de uzaysal uyumsuzluk/Spatial Disorientation olmakla beraber her kazayı da bu faktöre bağlamak kanaatimce çok uygun olmamakta ve eksik bilgi ile yapılan bu yorumlar bilimsellikten uzak tahminler olmaktan öteye geçmemektedir. Zira LSA'nın sebebi olacak kişisel farkındalık (yorgunluk, uykusuzluk vb.), görev farkındalığı, sistem farkındalığı, çevresel farkındalık bileşenleri ve bu bileşenlerde daralmaya/kayıplara sebep olacak bir çok etken bulunmaktadır. Öte yandan bu kaza sebebini tıp literatüründe yer alan vertigoyla ilişkilendirmek konuya hakim olmama nedeniyle kulaktan dolma bilgilerle yapılmış "cahilce" bir yorum olarak değerlendirmek yanlış olmayacaktır.

Bu haberde "pilotun vertigo (baş dönmesi) hastası olup bunu bilmediği için uzamsal farkındalığını kaybettiği" ifadesi yer alıyor. Tümüyle yanlıştır. Evet Vertigo hastalığı vardır, iç kulak enfeksiyonları veya denge organındaki kristaloid taşların yer değiştirmesi sonucu oluşur... Ama "Havacılık Vertigosu" diye de ayrı bir kavram vardır. Dış görüş referansı olmayan durumlarda (bulut, sis, gece uçuşu) pilotun vestibüler illüzyona girmesidir; dalışta mı, tırmanışta mı, takla mı atıyor, ters mi uçuyor... gibi pozisyon algısını yitirdiği bir durumdur. Burada "vertigo" yerine uçuş doktorları "Spatial Disorientation - SD" terimini kullanır. Ama pilot jargonunda 'vertigo' denilip geçilir... Yani Japon pilot SD sonucu dizoryante olup kaza yapmış ve yaşamını yitirmiştir... Farkında olmadığı vertigo hastalığı yüzünden değil...