2009’dan bu yana Türkiye’deki özel jet kullanıcı sayısı 2.5 kat artarak bu yıl 143’e ulaştı.
Küresel ekonomik kriz ortamında Türkiye’de işler yolunda gidince, ülkedeki özel jet satışlarında patlama yaşandı. 2008 yılında Lehman Brothers’ın batmasının ardından ekonomik toparlanma süreci bir hayli uzayan ABD ve borç kriziyle çalkalanan Euro Bölgesi ülkelerinde özel jet pazarı daralırken, Türkiye’de 2009 yılından bu yana özel jet kullanıcısı sayısı 2.5 kat arttı. Bu artışta, Gulfstream G550 marka jetin 2005 yılında Türkiye pazarına girerek, daha önce işadamlarından rağbet görmeyen geniş gövdeli iş jetlerinin popülaritesinin artması büyük rol oynadı.
Türkiye’nin özel uçak kullanımının en hızlı artan ülkeler arasında bulunduğu belirtilirken, bu alanda hızlı büyüme kaydeden diğer bölgeler arasında Doğu Avrupa, Rusya ve Çin’in yer aldığı ifade edildi.
Ekonomik durgunluk, son yıllarda hızlı bir büyüme yakalayan iş jeti sektörünün temsilcilerinin en büyük endişesi. Çünkü iş jeti pazarı ekonomik krizden en çok etkilenen sektörler arasında yer alıyor. İşadamları mali sıkıntı yaşanan dönemlerde ilk olarak uçaklarını gözden çıkartıyorlar. Ardından lüks araba koleksiyonlarını, yatlarını elden çıkarmaya başlıyorlar. Bunun en büyük örneği 2001 yılında yaşandı. O yıl, Cumhuriyet tarihinin en büyük ekonomi krizini yaşayan Türkiye’de özel iş jeti sayısı 15’e geriledi. Gerekli tedbirler alınarak ülkenin finans sistemine olan güvenin yeniden sağlanmasıyla 2009’da Türkiye’deki özel jet sayısı yüzde 400 artarak 56’ye ulaştı. Bugün ise ülkede pervaneli uçaklar da dahil olmak üzere toplam 143 iş jeti bulunuyor. Oysa bu rakamın 93 olarak gerçekleşmesi öngörülüyordu. Bu da iş jeti sektöründe kat edilen hızlı büyümeyi tüm şeffaflığıyla ortaya koyuyor.
6 Eylül’de İstanbul’da kapılarını açan Avrupa’nın 3’üncü büyük sivil havacılık ve havalimanları fuarı Airex, ziyaretçilerine sektörü biraz daha yakından tanıma fırsatı verdi. Bu yıl 9’uncusu düzenlenen fuara, 48 ülkeden 115 şirket katıldı.
Fuarda, dev yolcu uçaklarından iş jetlerine, helikopterlerden tek motorlu sportif uçaklara kadar 50’den fazla model tanıtıldı. Fuar bu yıl Airex adıyla son kez düzenlendi. Türk Hava Yolları ve Türk Hava Yolları Teknik A.Ş.’nin teşvikleri ile 1996’dan bu yana her 2 yılda bir düzenlenen fuar, 2014 yılından itibaren ‘ISTANBUL AIRSHOW’ adı altında ve havacılık endüstrisi tedarik zinciri platformu olarak düzenlenecek.
Özel jet artık bir ihtiyaç
Lüks iş jeti alanında dünya lideri olan Bombardier’in İş Jetleri Orta Doğu, Afrika ve Hindistan Satıştan Sorumlu Bölge Başkan Yardımcısı Khader Mattar, “İş jetleri söz konusu oluğunda, küresel pazarın yüzde 50’si bize ait. Türkiye’de ise pazar payımız yüzde 30 civarında. Türkiye iş jetleri alanında hızlı büyüme kaydeden bir ülke. 2001-2009 yılları arasında pazar yüzde 400 oranında büyüdü” dedi. Bombardier’in Türkiye’ye ilk iş jetini 1994 yılında sattığını kaydeden Mattar, şöyle devam etti: “Günümüzde işadamlarının sık sık seyahat etmesini gerektiriyor. Havaalanları çok yoğun. Rötarlar, bavul bekleme süresi vs derken işadamları çok fazla zaman kaybediyor. Bu nedenle uçak, ’pahalı bir oyuncak’ olmaktan çıktı ve hayati önem taşıyan bir ihtiyaç halini aldı.”
Türkiye’nin de içinde bulunduğu Orta Doğu pazarında 2012-2031 yılları arasında teslimatı gerçekleştirilecek uçak adetinin 24 bin civarında olduğunu ifade eden Mattar, “Toplam değeri 648 milyar doların üzerinde olan bu uçakların 1.185 adeti iş jeti” dedi. Bombardier’in bu yıl Türkiye’ye ilk kez getirdiği Global 6000 model uçağın fiyatı 64-66 milyon dolar arasında değişiyor.
Türkiye’ye ilgi artıyor
Dünyanın en büyük ticari uçağı A380, sivil havacılık ve havalimanları fuarı Airex şerefine 6 Eylül’de 4’üncü kez İstanbul’a indi. Türkiye’nin Arap dünyası için her geçen gün daha çekici bir hal aldığını kaydeden Emirates’in Mühendislik ve Operasyonlardan Sorumlu Başkan Yardımcısı Adel Al Redha, “1987 yılının Ekim ayında Türkiye uçuşlarına başladığımızda haftalık kapasitemiz tek yöne 200 koltuk gibi bir rakamdan ibaretti. Bugün bu rakam 5000’lere ulaştı. Daha da artacak, Çünkü İstanbul, iş dünyası için olduğu kadar turistik amaçlı ziyaretler için de çekici bir destinasyon” dedi. Emirates, yılda toplam 45 milyon yolcu taşıyor. 853 yolcu kapasitesine sahip olan A380’in uçağın en büyük özelliği First Class yolcularına duş imkanı tanıyor olması. Bu hizmeti sağlayan ilk havayolu şirketi olan Emirates’ın ‘10 bin metrede SPA keyfi’ sloganıyla tanıttığı hizmetten sadece First Class yolcuları faydalanabiliyor. 2 yolcu katına sahip olan uçakta Economy Class için ayrılmış olan 1’inci katta 399 koltuk yer alıyor. 2’nci katta ise Business Class yolcular için ayrılmış olan 76 adet tamamen yatırılabilir koltuk, First Class yolculara özel 14 süit bulunuyor. .
Brezilyalı Embraer’in Türkiye’ye güveni tam
2002 yılında iş jetlerinde 7 yeni program başlatan Brezilyalı uçak üreticisi Embraer’in Kurumsal İletişim Başkan Yardımcısı Robert Stangarone, “Türkiye’nin ekonomisindeki gidişat, güçlü bir pazarın oluşmasını sağladı. Ülkenin GDP’sinin bu yıl yüzde 3-4 büyümesi bekleniyor ki bu da pek çok ülkenin borç batağında olduğu bir dönemde oldukça iyi bir rakam. Güçlü GDP, güçlü bir jet pazarına işaret eder” diye konuştu. Henüz pazarda çok sayıda iş jeti satmamış olsa da ürün portföyü bir hayli geniş olan Embraer’in Türkiye’ye güveni tam. Türkiye’nin konumunun büyük önem taşıdığına dikkat çeken Stangarone, “Orta ölçekteki jetlerimiz sık sık yurtdışına uçmak durumunda kalan işadamlarına hitap ederken, Phenom 100 gibi ufak ebattaki uçaklarımız ise yurtiçi ulaşımı kolaylaştırmak için iyi bir tercih” dedi. Stangarone, ilerleyen süreçte, teknik servis ya da üretim tesisi gibi yatırımları düşünebileceklerinin sinyalini de verdi. 6 milyar dolar değerindeki Embraer’in büyük pazarı Kuzey Amerika. Şirket toplam satışlarının yüzde 40’ını bu pazarda gerçekleştiriyor. Kuzey Amerika’yı Brezilya ve Çin takip ediyor. Mayıs itibariyle Türkiye’deki satış temsilciliğini Delta Havacılık’a emanet eden Embraer, 40 ülkeye ticari ve iş jeti satışı gerçekleştiriyor.
AgustaWestland krizden etkilenmedi
İtalyan Finmeccanica’nin iştiraklerinden biri olan dünya helikopter devi AgustaWestland’in Başkan Yardımcısı Emilio Dalmasso, İtalya’nın Euro Bölgesi’nde yaşanan krizden en çok etkilenen ülkelerden biri olmasının kendilerini derinden yaraladığını ifade etti. “Ancak bu bahsettiğim tamamen duygusal bir yaralanma” diyen Dalmasso, şöyle konuştu: “AgustaWestland, satışlarının yüzde 90’ını İtalya’nın dışında gerçekleştiren bir şirket. Bu nedenle, krizden finansal anlamda etkilenmemeyi başardık.” Dalmasso, şirketin faiz, vergi ve amortisman öncesi kâr marjının 2001’den bu yana yüzde 10’un üzerinde seyrettiğini kaydetti. AgustaWestland’in 1970’lerden bu yana Türkiye pazarında faaliyet gösterdiğini hatırlatan Dalmasso, bugün Türkiye pazarında AgustaWestland yapımı 200 helikopter bulunduğunu söyledi. Ankara’da, TUSAŞ/TAI ile birlikte ilk yerli taarruz helikopteri ATAK’ı (T129) üreten İtalyan şirket, Airex’te 3 modEl sergiledi. 4.5 ton sınıfı AW169 model helikopterini de ilk kez Türkiye’de tanıttı.
Evrim SEL / VATAN
